Robby Makka
Voor de 9e keer maakt analist Robby Makka een jaaranalyse op 25 mei. President Chan Santokhi en de twee monetaristen, minister Financiën & Planning en governor van de Centrale Bank van Suriname passeren de revue vanuit hun rol als ecofin leider. Begonnen in 2013 - vandaag het 2e lustrum - heeft Makka de afgelopen 10 jaren in 18 artikelen de economie doorgelicht, waarbij financiële cijfers en markante ontwikkelingen zijn gepeild. Ook vandaag worden in 2 delen' de afgelopen 12 maanden met 12 minpunten behandeld. Makka blikt vooruit op 4e jaar regering Santokhi langs 12 pluspunten.

De titel van 1e jaar Santokhi was: operatie reparatie gestart. In het 2e beleidsjaar gaf hij Santokhi een voldoende als score. Vandaag, bij het fluitsignaal van start 'tweede helft' is Makka ervan overtuigd dat Suriname 'zwanger' is van economische groei. Hij durft deze diagnose te voorspellen, ondanks dat de koers bijna 1:40 en de inflatie 60% zijn. Het actieplan dat vandaag ingaat, moet zonder pardon geïmplementeerd worden.

De tweede helft
De 'arbiter' (commentator/analist) heeft vandaag 25 mei om 24:00 uur gefloten. De VAR (de kiezer/het volk) is ready om deze 2e helft via het ecofin scherm te volgen. DNA, vakcentrales maar ook de consumenten zullen als grensrechters vlaggen. Wat gebeurt met de koers in deze 2e helft? Hoe hoog wordt de feitelijke jaarinflatie? Volgens Makka is 2022 geen fijn ecofin jaar geweest. De koopkracht daalde, het herstelplan slokte en de extra tranches van IMF kwamen niet.

‘Graaiflatie’ werd benoemd en greep om zich heen: bedrijven gebruiken inflatie om prijzen extra te verhogen. Wat eigenlijk gebeuren moest was het herstellen van het herstelprogramma, bevorderen van implementatiekracht van de 400 projecten, het versterken van CBvS en vanuit hier voorlichtend doorpakken. Echter kwam in 2022/2023 een 'push back'. Als tegenslagen noemt Makka: de oorlog, het vroegtijdig vertrek van oud-minister Achaibersing die goede prestaties heeft geleverd, het niet handhaven van de manager belastingdienst Kalaykhan vanwege vormfouten, de mindere start van de BTW, de grip op cambio’s, het niet beteugelen van de koers en inflatie, de rol van casino’s/suribets, de zo fel bekritiseerde openmarkt operaties (omo), maar vooral het IMF-programma dat ruim een jaar stilstond.

Kaw tere: giller van de eeuw  
Santokhi moet met schuivende panelen en duizenden adviezen veranderingen realiseren, terwijl de voorzitter van de RvM Brunswijk 'kaw tere' bleef roepen. Kaw tere is de giller van de eeuw. Er zit smaak noch kraak aan deze giller. Dit geloei zal de ABOP-leider blijven volgen, omdat hij hiermee de VHP wil inhalen in Paramaribo. VHP heeft nu 9 zetels in Paramaribo (met opschuiving straks 10) en Brunswijk wil de VHP dit nadoen. Deze giller is fundamenteel niet goed voor het vertrouwen van ecofin. Met koeienstaarten komen er geen inkomsten binnen.

Je moet één zijn bovenin en als dat het geval is, zie je dat vaak terug in de prestaties op het veld. Twee voorbeelden: 1. direct na het geweld van 17 februari zaten Santokhi en Brunswijk samen op een bank om het volk toe te spreken. 2. Tijdens de viering van de Hindoestaanse immigratie, zagen wij de president en de vicepresident samen benoemen dat er geen plaatst is voor racisme. Zo hoort het. Er is hopende horizon. De dijk is verlegd en de polder verbreed.

Omringd door tegenslag: letter B
Suriname is omringd door letter B. Wanneer je in de ochtend gebeld wordt door 5xB: Brunswijk, Bouterse, Bee, Belfort en Bordo, dan kan je in de middag onmogelijk de 5xB van beleid, begroting, budget, belastingdienst en banken, goed managen. Na de gesprekken met 5xB heb je last van de 6eB, bedwelmd. Deze tegenslag is enorm. En soms -als je naar de kritieken luistert- heeft iedereen gelijk, maar niet iedereen heeft macht.

Daarnaast is een enorm sociaal media complot gaande. Santokhi moet als hoogste man van Suriname continu pleisters plakken op plekken. Vaak met commissies en werkgroepen voor stootkracht en expertise. Kijk maar naar moni-karta, subject subsidie, valutaverkeer en koersbeheersing. En zijn pleisters raken op. Het plakken lukt niet altijd. Dan kijk je wederom naar pre- en nationale dialoog.

Schuldherschikking en nieuwe Bankwet
De schuldherschikking van begin mei 2023 met een haircut van 25%, lagere rente, latere aflossingen, langere looptijd, en max. 2% van royalty‐inkomsten uit blok 58 naar de obligatiehouders, is op tijd gekomen om ecofin te resetten. Het gaat niet enkel om de hair-cut, maar fundamenteler het bekende crisisbeheersingsplan: de hairsalon, met een andere hairstyle, de hair-beautysalon. Het gaat om vertrouwen vooruit. Twee voorbeelden: het gestolen geld srd 59 miljoen van het ministerie van Financiën werd teruggehaald en Achaibersing vertrok met niks, behalve met trots. Gratis werken als minister is voor het eerst in de geschiedenis van Suriname gebeurd, in tegenstelling tot de vorige monetarist die spoorloos is.

De credit rating score is 'stable'. De moderne bankwet is afgekondigd. De nieuwe minister van Financiën, Raghoebarsing, werd aangesteld. Hij zet het mes terecht in ecofin en disciplineert alvast in reizen en hoge telefoonkosten. Het kabinet moet zich confirmeren aan een gedegen bezuinigingsplan in relatie tot het AP 2e helft. Elke collega uit dit kabinet moet zich aan orde en tucht gewennen.
De regering kende een aantal minpunten:
1. Achaibersing vertrok
2. Kalaykhan 'directeur belastingen' ging weg
3. P. Bissesur vz dev.com werd aangehouden
4. Koers steeg naar 1:40
5. Inflatie bereikte de 60%
6. Jaarverslagen cbvs zijn niet verder gepubliceerd
7. IMF stelde tranches uit
8. Omo werd niet goed uitgevoerd
9. Samenwerking met VES verliep minder
10. De governor was zuinig in communicatie
11. Schandaal rekening ministerie van Financiën
12.  Monikarta en subject subsidie zijn traag
12. Geweld op 17 febr met angst voor investeerders en toerisme

IMF: (geen) Ik Moet Fietsen
Voor het eerst in de geschiedenis van Suriname vertrokken de hierboven bij 1-2-3 genoemde personen binnen 1 jaar. Als je naar de minpunten kijkt, klinkt veel nu ongeloofwaardig, maar daarmee is het niet onwaar. Veel beloftes konden niet waargemaakt worden bv. over inflatie en koopkrachtversterking. Professionaliteit legt het soms af van vriendschappelijkheid, maar achter de wolken schijnt de zon. Er is een ketenbenadering (klinkt dit bekend?): de nationale dialoog, het ondernemerschap van de nieuwe FB food basket, versterking HvJ en OM met ecofin onderzoek, gebruikmaking van AKF, uitvoering van NOFA-fonds voor private sector en de Oil- en Gasschool.

Al is omo onvoldoende goed uitgevoerd, de kasreserve is aangescherpt met meer dan US$ 300 miljoen, zodat IMF niet moet inhouden: Ik Moet Fietsen. Er komt een academische bloei en economische groei. Zorg dat je weet waar je naartoe wilt. Dat klinkt eenvoudig, maar het is niet gemakkelijk. Probeer zoveel mogelijk uit te voeren nu je er nog 24 maanden de tijd voor hebt.