Analyse: 1 jaar verder, dat grote begrip 'Vertrouwen' (I)

In de roerige jaren zestig van de vorige eeuw bezong Bob Dylan dat de wereld veranderde: The times they are a-changin. Ruim vijftig jaar later is verandering een vast onderdeel van ons bestaan. Toch is het niet altijd en voor iedereen makkelijk om daarmee om te gaan. Vertrouwen als absolute voorwaarde voor economisch herstel. En wel in overeenstemming met de waardigheid ervan. Aan die doelstelling wordt bijgedragen met deze tweedelige analyse, aan de hand van een groot begrip: Vertrouwen. Dit vertrouwen dat flink is geschaad en in het afgelopen jaar vooral in de broekzakken voelbaar is geweest.

Wij zagen: We Zijn Moe, late SER, platform bedrijfsleven, tientallen gesloten bedrijven, aanpassing staatsschuldwetgeving, vonnissen terugroepwetgeving, OIC handvest, onvolwassen crisisdialoog, de 'nationale protestdemonstratie', maar vooral het IMF syndroom.
Na 16 jaar zien wij weer een stakingsparool aangesticht door één persoon, Curtis Hofwijks, die grote delen van het bedrijfsleven, vakbeweging en het gewone volk meekreeg. Omdat het winnende verkiezingsprogramma, coalitieakkoord en ontwikkelingsplan geen woord repte over de (te sluiten) grote leningen. Pas 5 dagen geleden, op 20 mei, (we gaan voor 5), lezen wij iets over een concept stabilisatie- en herstelplan 2016-2018, alles onder druk en regie van IMF. Een ontwerpplan dat niet alle ministers heeft, een plan zonder doorberekening maar dat wel bij het IMF ligt. Over 2 dagen, 27 mei, wordt het steeds verschuivend perspectief van het IMF officieel. De regering wil IMF, een groot deel van het volk niet. Het is hoogspanning in gespleten land, met enorme vertrouwensdeuk.

De meest illustratieve vertrouwensdeuk stond op Starnieuws van 11 mei jl., waarin een zoon schrijft over de DOE-voorzitter: “In gesprekken met mijn 86-jarige moeder, nog zeer helder van geest en een diepgelovige EBGS'er, proef ik duidelijk dat zij teleurgesteld is in haar DOMINEE”. Een partij met een dominee als partijleider die als 'tussenbalans' geen nee zegt tegen het IMF. Want als wij meer dan US$ 1,7 miljard lenen via de IsDB, waarvoor is dan de IMF lening nodig?.

Vertrouwen en economie hebben een innige relatie, zeker in de financiële sector. De financiële crisis waarin wij nu verkeren is met name een vertrouwenscrisis. In deze jaaranalyse staat centraal:
- waarom vertrouwen essentieel is voor het economisch verkeer en de financiële sector;
- hoe het vertrouwen dat te voet is gekomen zo plots en in volle galop kon vertrekken;
- en wat wij moeten doen om het verloren vertrouwen in de financiële sector en in de valutasfeer te herstellen.
Dit met het oogmerk dat vertrouwen opnieuw kan bijdragen tot een vorm van duurzaam economisch herstel, waarbij ook onze kinderen of de volgende generatie (hopelijk) het ten minste goed zullen hebben.

Relatie vertrouwen en economie
Waarom is vertrouwen essentieel voor het economisch verkeer? Eerst in huishoudregels: Wanneer je geen vertrouwen hebt in de toekomst, investeer je er ook niet in. Je gaat je huis niet verbouwen als je twijfelt aan je relatie, droomt van een beter leven in je land, of gewoon onzeker bent over wat er allemaal bij een verbouwing om de hoek komt kijken. Dit is een simpel voorbeeld van hoe vertrouwen een rol speelt in het economisch verkeer. Maar ook in het groot werkt een gebrek aan vertrouwen in de toekomst door, in de bestedingen van de overheid, consumenten, de investeringen van bedrijven en in de politiek.

Wanneer we -ieder voor zich- denken dat het beter is een aankoop uit te stellen, en het niet uitgegeven geld als buffer beschouwen voor onzekere tijden, dan vormen al die micro-buffers bij elkaar een bestedingsuitval. En dat is een macro-effect. Zo werkt het ook met investeringen in de economie. En juist wanneer je -als consument of ondernemer- bang bent voor mogelijke plotselinge uitgaven of tegenvallers in de toekomst, dan wil je je uitgaven zoveel mogelijk beperken of uitstellen, of je geld snel omzetten in harde valuta. Keynes noemde dat logischerwijs het 'voorzorgs'-motief. Dat voorzorgs-motief, om geld bij je te houden voor onverwachte, toekomstige gebeurtenissen (Solidariteitsfonds). Wanneer je een fiets of een airco koopt, dan vindt er een directe transactie plaats. Je betaalt en krijgt het product. Daarmee is de kous af.

Lenen is: de toekomst verhandelen
Dat ligt toch iets ingewikkelder in de wereld van lenen en sparen. Ook daar vindt een transactie plaats. Maar het vertrouwen in de - nog onzekere - toekomst is hier van nog groter belang. Wij hebben een leeg gemaakte staatskas en weinig tot geen monetaire reserve. En al hebben wij de laagste stroomtarieven in de regio, wij hebben een overheid als een ongeneeslijk waterhoofd. We (willen) lenen als trotse dronkaards en voeren gelegenheidswetswijzigingen van staatsschuld.
Effect: Je zet je salaris op de bank en gaat ervan uit dat de bank tot eind van de maand goed oplet. Op de 13e is bv. de DSB medewerker 'ook skeer' en zij loopt op vrijdag 13 mei, niet als bijgelovige, ook mee. Of de Hakrinbank leent geld aan jou als ondernemer en gaat ervan uit dat je in de toekomst je schuld inlost. In beide gevallen krijg je als girospaarder of geldschieter niet meteen de juiste waarde of echte koopkracht voor je geld. Zoals met die fiets of die airco.
In een financieel contract - een lening, een giro- of spaarrekening - spreid je inkomsten en uitgaven in de tijd; vandaar het gezegde dat financiële contracten 'de toekomst verhandelen'.

Bij een financieel contract gaat het dan ook om een set van afspraken die de toekomst betreffen. En omdat niemand in de toekomst kan kijken, kun je die set van afspraken niet zo maken dat deze alle mogelijke eventualiteiten afdekt. Maar je kon wel lezen, luisteren en analyseren dat we op grote voet leefden?. Het sociaal contract wordt officieel een IMF lening. Ziet u wat met het vertrouwen is gebeurd?. Dit is in het afgelopen jaar het enige 'gewijzigde beleidsinzicht'. Daarom is zo'n financieel contract per definitie een onvolledig contract. En juist bij zo’n onvolledig contract is het vertrouwen in elkaar dat bepaalt of de transactie wel of niet tot stand komt. Precies zoals, Pe Moni de?, terwijl gezegd werd: Moni de! En 'Pe' (waar) kent geen goedgekeurde accountantsverklaring, die wel aan het IMF trouw wordt beloofd, maar niet aan het eigen TO, DNA of volk. Het is niet erg!
Van IMF krijg je geld en van het volk krijg je stemmen. En stemmen is geen leengeld. Stemmen is vertrouwen geven.

Voorspelbaar gedrag in het verleden wekt dan vertrouwen voor de toekomst. Je bepaalt of je van elkaar op aan kunt op grond van track record, reputatie en wellicht een ferme handdruk. De trackrecord is bekend, de reputatie kennen wij en de handdruk is niet ferm. Jawel ferme schulden en hoge leningen.
De component – en dit is van belang – die de onvolledige financiële contracten opvult of werkbaar maakt, is vertrouwen. Onderling vertrouwen. Vertrouwen in een plan. Vertrouwen in een herstelplan. Het plan dat te voet is gekomen. Het plan dat geen bediscussieerde en gecalculeerde plan is. Nu is vertrouwen geen secondelijm. Het is eerder een bindmiddel – een soort van cement – dat langzaam gemengd moet worden. En lang moet uitharden. Bij de minste of geringste schok valt het uit de voegen. En dan zakt het gebouw in elkaar.

Vertrouwen - onderling vertrouwen - is een voorwaarde voor welvaart. Dat is overigens een stelling die, is uitgewerkt in het boek 'Trust' van de Amerikaanse denker Francis Fukuyama. Wanneer je vertrouwen in je omgeving wegvalt, is dat niet alleen een buitengewoon rot gevoel. Maar ook (buitenlandse) overeenkomsten komen dan moeizaam of helemaal niet tot stand. Denk aan Suralco. En dat is in zekere zin dus gebeurd. In deze financiële crisis. Er is: monetair gefinancierd, gedevalueerd, gedeprecieerd, geveild, geschonken, gereisd, geleend maar niet geanalyseerd, gespaard of goed gecommuniceerd. Er is dus gespeeld. Met, juist ja, vertrouwen. En dit spelen met vertrouwen is een schok. Die schok trilt vervolgens door in de financiële huishouding van verschillende groepen en organisaties, met als resultaat voor de volgende generatie: een schuldencrisis. Nu het IMF moet bijspringen, is de vertrouwenscrisis compleet. En met het terugdraaien van de stroomtarieven per 1 mei onder druk van IMF, is de communicatiecrisis nog meer compleet.

2 geschonden conventies
En de vraag is nu, wat de tik heeft gegeven waardoor het cement - het vertrouwen - uit de voegen viel. Met andere woorden: Wat is er mis gegaan?
Er zijn belangrijke 'economische conventies' geschonden. Zonder hier volledigheid na te streven, zijn er ten minste twee. De eerste conventie: Dat was voor mei 2015. Het zgn. sociaal contract van BI. Het Solidariteitsfonds is hiervoor bewust niet opgezet. Juist in deze crisis bleek het ‘moral hazard’, ofwel het morele risico, een grote rol te spelen. Immers, toen het goed ging met Suriname (2012) waren de winsten voor de politici en intimi. Denk maar aan de grootverdieners bij de CBvS of het EBS dossier. Gaat het fout met het land, dan bloed(d)en niet de veroorzakers, maar worden de aanzienlijke kosten afgewenteld op de gehele samenleving. Genoemd kunnen worden: de afbouw van subsidies, de belastingverhogingen en bezuinigingen, stroom, water etc. En juist deze praktijk blijkt enorm schadelijk voor, juist ja, het Vertrouwen.

Mag er daarom nieuwe spoedwetgeving komen in Suriname met kerntoespraak van het hoofd van het kabinet?: De Verantwoordingsdag. Dus: alle ministeries leggen verantwoording af over de financiën en het gevoerde beleid van 2016. Het kabinet presenteert het financieel jaarverslag van de overheid 2016, het jaarverslag 2016 met de jaarverslagen van alle ministeries. De Verantwoordingsbrief. Alles ondersteunt door accountantsverklaringen...
Oh sorry, dat was geen song van Bob Dylan maar van 'the dream academy...'


Mr. Robby Makka (Msc)