Zelfmoord is het gevolg van een opeenstapeling van risicofactoren gedurende het leven. Psychische stoornissen en middelenmisbruik zijn de belangrijkste risicofactoren voor suïcide (The New England Journal of Medicine, 2020). Depressie, bipolaire stoornis, schizofrenie, middelenmisbruik verhogen elk de kans op zelfmoord met een factor meer dan 3. Andere risicofactoren zijn een eerdere zelfmoordpoging, seksueel misbruik in de kindertijd, een familiegeschiedenis van zelfmoordgedrag en verlies van een ouder aan zelfmoord op jonge leeftijd. Sommige persoonlijkheidskenmerken, zoals impulsief of agressief gedrag, zwart-wit denken, een rigide, koppig karakter of het herkauwen van gevoelens uit het verleden, verhogen het risico op zelfmoord, omdat ze probleemoplossing in de weg staan.

De trigger voor zelfmoord is vaak een stressvolle levensgebeurtenis (relatie- of familieprobleem, echtscheiding of overlijden) in combinatie met toegang tot een dodelijk middel (pesticide, vuurwapen, grote hoeveelheden medicijnen, hoog gebouw, hoge brug). Dus een opstapeling van risicofactoren maakt een persoon kwetsbaar, en dan is er een stressvolle gebeurtenis en de beschikbaarheid van een dodelijk middel nodig om acuut zelfmoordgevaar te veroorzaken.

Er is geen sterke relatie aangetoond tussen sociaaleconomische achterstand en zelfmoordcijfers. Mensen in ongeschoolde beroepen (geen diploma) lopen wel een hoger risico door grotere psychosociale stress die van invloed is op de andere risicofactoren.

Risicofactoren gaan aan zelfmoord vooraf, maar niet iedereen met risicofactoren zal zelfmoord plegen. In Suriname hebben mannen meer dan drie keer meer kans dan vrouwen om te sterven door zelfmoord, maar niet alle mannen lopen risico. Er zijn ook mensen die geen risicofactoren lijken te hebben, die door zelfmoord kunnen overlijden. Maar dit zijn de belangrijke waarschuwingssignalen.

1. Gedragsveranderingen. Het gedrag is ongebruikelijk of verschilt van het gebruikelijke gedrag van de persoon. Terugtrekken, isoleren van anderen, desinteresse in activiteiten die de persoon gewoonlijk leuk vindt, prikkelbaarheid of rusteloosheid. Slaapproblemen en toename van alcohol- of drugsgebruik zijn ook rode vlaggen.

2. Uitspraken. Sommige mensen zeggen ronduit dood te willen, anderen zijn minder direct en klagen over slapeloosheid. Uitspraken over alleen zijn, niet geaccepteerd, hopeloos of een last voor anderen.

3. Stemmingswisselingen, variërend van verdrietig of depressief tot snelle irritatie en prikkelbare reacties op kleine dingen.

Het gaat vooral om de combinatie van gedrag, uitspraken en stemming die wijst op iets ernstigers. Sommige mensen kunnen hun lijden goed verbergen. Als je vermoedt dat een persoon risico loopt, vraag dan hoe het met hem of haar gaat. Je kan zeggen dat je merkt dat de persoon zich de laatste tijd anders gedraagt en dat je je zorgen maakt. Aarzel niet om rechtstreeks te vragen naar zelfmoordgedachten. Je hoeft niet bang te zijn dat je iemand het verkeerde idee geeft. Als de persoon zich voor je openstelt, geef hem dan de ruimte om te praten over wat hij voelt en denkt en probeer hem te steunen. Geef toe als je niet helemaal zeker weet hoe je moet helpen. Je kan dan voorstellen om samen iemand te bellen die kan helpen.

Mensen met zelfmoordgedachten moeten beperkte toegang hebben tot dodelijke middelen. Omdat de drang tot handelen behoorlijk impulsief is. Gemiddeld zit er minder dan 30 minuten tussen het moment waarop mensen besluiten zelfmoord te plegen en het moment waarop ze de actie uitvoeren. Als personen geen toegang hebben tot de middelen die ze van plan waren te gebruiken, is het onwaarschijnlijk dat ze van methode veranderen.

Personen met een hoog of onzeker risico op zelfmoord, moeten onmiddellijk worden doorverwezen naar de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) om de onderliggende problemen aan te pakken. In samenwerking met naasten moet worden gezorgd voor een veilige omgeving en een goede follow-up. De behandeling van psychische stoornissen kost geld. Helaas is er niet genoeg geld beschikbaar voor de GGZ in Suriname.

Zelfmoordcijfers moeten en kunnen omlaag. Finland liep in 1990 aan kop met een zelfmoordcijfer van 30. Nu is het cijfer gedaald tot 13. Alcoholisme was een van de belangrijkste factoren. Finland is al zes jaar op rij gerangschikt als het gelukkigste land ter wereld. Finnen zijn geen vrolijke, uitbundige mensen. Ze lachen niet onnodig. Blijkbaar voelt de Fin zich veilig, geborgen en niet buitengesloten. Er is een sterk sociaal vangnet. Een veilige basis. Dat helpt ook.