China’s SCO-top: Nieuwe allianties in een veranderende wereldorde

China is de gastheer van de SCO-top van dit jaar, die plaatsvindt in Tianjin van 31 augustus tot 1 september.

"Geen berg of oceaan kan mensen scheiden die gedeelde aspiraties hebben," zei de Chinese president Xi Jinping in juli 2024, tijdens een toespraak tot leiders van medelidstaten van de Shanghai Cooperation Organization en enkele andere landen in Astana, Kazachstan.

Destijds leek het oude Chinese gezegde in Xi’s toespraak overdreven en los van de realiteit: Narendra Modi, premier van India, een van de belangrijkste SCO-leden, woonde de top niet bij vanwege een parlementaire zitting – een duidelijke afwijzing van de door Beijing en Moskou gedreven organisatie.

Een jaar later ziet het geopolitieke landschap er heel anders uit: terwijl China zich voorbereidt om vanaf zondag, vandaag, de jaarlijkse SCO-top te organiseren, verwacht het een vollere opkomst dan ooit van leiders uit de regio en daarbuiten. Modi zal China voor het eerst sinds 2018 bezoeken, te midden van een toenadering die eind vorig jaar begon en verder is aangedreven door de 50 procent tarieven van de Amerikaanse president Donald Trump op Indiase goederen, waardoor New Delhi sterkere partnerschappen met Beijing en andere Euraziatische spelers zoekt.

Terwijl veel van de wereld worstelt met de chaos veroorzaakt door Trumps tarieven en dreigementen, verwachten analisten dat de SCO-bijeenkomst een platform zal zijn voor Xi om zijn land te profileren als een stabiliserende kracht die het mondiale Zuiden kan verenigen om het Westen, vooral de VS, tegenwicht te bieden.

China’s assistent-minister van Buitenlandse Zaken Liu Bin zei vorige week tijdens een persconferentie in Beijing dat de top "een van China’s belangrijkste diplomatieke gebeurtenissen op staats- en thuisbasis zal zijn dit jaar".

Waar en wie wonen bij?
De top van dit jaar vindt plaats van 31 augustus tot 1 september in Tianjin, een noordelijke Chinese stad aan de Bohai-zeekust.

Liu vertelde verslaggevers dat de top meer dan 20 buitenlandse leiders en de hoofden van 10 internationale organisaties zal samenbrengen.

Onder hen zijn leiders van SCO-lidstaten – India’s Modi, Rusland’s president Vladimir Putin, Iran’s president Masoud Pezeshkian, Pakistan’s premier Shehbaz Sharif, Wit-Rusland’s president Alexander Lukashenko, Kazachstan’s president Kassym-Jomart Tokayev, Oezbekistan’s president Shavkat Mirziyoyev, Kirgizië’s president Sadyr Japarov en Tadzjikistan’s president Emomali Rahmon.

Andere verwachte leiders zijn onder meer Turkije’s president Recep Tayyip Erdogan, Myanmar’s legerleider Min Aung Hlaing, Nepal’s premier K P Sharma Oli, Indonesië’s president Prabowo Subianto, Maleisië’s premier Anwar Ibrahim en Malidiven’s president Mohamed Muizzu.

Ook de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres, en de secretaris-generaal van de Association of Southeast Asian Nations (ASEAN), Kao Kim Hourn, zullen de top bijwonen.

Is de SCO belangrijk?
De SCO begon in 1996 als een veiligheidsblok, de "Shanghai Five". Het werd opgericht door China, Rusland, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan om grensgeschillen na de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie op te lossen.

In juni 2001 evolueerde de groep tot de SCO, met Oezbekistan erbij en met het hoofdkantoor in Beijing. In 2017 werden India en Pakistan lid. Iran in 2023 en Wit-Rusland in 2024 werden ook volwaardige leden.

Daarnaast heeft de organisatie 14 belangrijke dialoogpartners, waaronder Saudi-Arabië, Egypte, Turkije, Myanmar, Sri Lanka en Cambodja.

De SCO-lidstaten vertegenwoordigen 43 procent van de wereldbevolking en 23 procent, bijna een kwart, van de wereldeconomie.

Maar Alejandro Reyes, adjunct-professor aan de Universiteit van Hongkong, zei tegen Al Jazeera dat de visie en identiteit van de groep onduidelijk blijven.

De VS leidde de meeste multilaterale organisaties na WOII, maar het einde van de Koude Oorlog en de opkomst van economieën als China, India, Brazilië en Zuid-Afrika hebben geleid tot "diversificatie van multilateralisme, met de vorming van organisaties als BRICS om het mondiale Zuiden een stem te geven," aldus Reyes. "De SCO is ook zo’n nieuwe multilaterale organisatie."

BRICS, afgeleid van de beginletters van Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, ziet zichzelf als een forum voor het mondiale Zuiden en bespreekt geopolitiek, wereldwijde veiligheid en handel.

Hoewel de SCO begon met een focus op regionale veiligheid, maakt de uitbreiding van het mandaat naar handel en andere zorgen van het mondiale Zuiden het moeilijk te onderscheiden van organisaties zoals BRICS.

Manoj Kewalramani, voorzitter van het Indo-Pacific Studies Programme in Bangalore, India, is het daarmee eens en zegt dat de SCO "nog steeds op zoek is naar een identiteit".

"Op dit moment lijkt de identiteit waar ze aan werken rond het concept van ondeelbare veiligheid te draaien, wat betekent dat de veiligheid van de één niet ten koste mag gaan van de ander," zei hij tegen Al Jazeera.

Kewalramani wees erop dat de SCO’s visie op ondeelbare veiligheid het tegenovergestelde is van de visie van de NAVO.

"De NAVO werkt met blokgerichte collectieve veiligheid. De SCO zegt dat ieders belangen moeten worden meegenomen bij het aanpakken van mondiale problemen," zei hij.

"De SCO zegt ook tegen de VS: 'Jullie zijn een grootmacht. Wij zijn een grote wereldmacht. Jullie moeten onze belangen respecteren, al is het binnen onze periferieën.' Het is een argument over invloedsferen."

Wat maakt deze top bijzonder relevant?
Deze top vindt plaats te midden van de aanhoudende oorlog van Rusland in Oekraïne, de genocide van Israël in Gaza en de bezetting van de Westelijke Jordaanoever, veiligheidsproblemen in Zuid-Azië en de Azië-Pacific, en Trumps wereldwijde handelsoorlog.

Met de wereld "duidelijk in diepe verandering" zei Kewalramani dat China en Rusland waarschijnlijk zullen betogen dat de wereld een tijdperk van multipolariteit ingaat en ondeelbare veiligheid de weg vooruit is.

"De top is ook belangrijk omdat velen geloven dat multilateralisme bedreigd wordt door het beleid van de VS en dat SCO-landen nog steeds voor multilateralisme staan en niet voor unilateralisme," voegde Kewalramani toe.

Reyes zei dat het belang ook ligt in de symboliek van de top met China als gastheer.

"Dit is een tijd waarin de VS bijna met elk land de banden verbrijzelt. Voor president Xi is het een goed moment om China als wereldmacht te positioneren door te laten zien dat het goede relaties heeft met veel landen," zei hij. "China probeert altijd vrienden te maken waar het kan."

Twee dagen na de SCO-top, op 3 september, organiseert Beijing ook een grote militaire parade om het einde van WOII in Azië te herdenken. Veel leiders die de SCO-top bijwonen, zoals Putin, Loekasjenko en Subianto, blijven daarvoor. Ook Noord-Korea's leider Kim Jong Un wordt verwacht – een belangrijk onderdeel van de 'optiek' van Xi om wereldleiders te ontvangen, aldus Reyes.

Wat zijn de SCO-standpunten over belangrijke kwesties?
De groep kan vaak geen overeenstemming bereiken over belangrijke geopolitieke kwesties.

Bijvoorbeeld over Rusland’s oorlog in Oekraïne is het Rusland gelukt de meeste SCO-leden aan zijn kant te krijgen, maar India probeert een evenwichtige rol te spelen – het zoekt vrede en sterkere banden met Oekraïne terwijl het recordaankopen doet van Russische olie.

Op donderdag riep Oekraïne de SCO-leden op om "een duidelijke positie in te nemen" en "te laten zien dat zij de principes van internationaal recht respecteren, de Russische agressie tegen Oekraïne en de moord op Oekraïense kinderen niet tolereren" bij de top.

Israël’s oorlog in Gaza en militaire acties in de bezette Westelijke Jordaanoever, Libanon en Iran hebben de SCO ook verdeeld.

Toen de groep Israël’s aanval op Iran dit jaar veroordeelde, weigerde India – dat ook sterke banden met Israël heeft – een gezamenlijke verklaring te onderschrijven.

Er is ook spanning tussen India en Pakistan, met India die van de SCO eist dat het grensoverschrijdend terrorisme veroordeelt, waarvoor het Islamabad verantwoordelijk houdt. In juli vroeg India de groep om de aanval van april door gewapende mannen in door India bestuurde Kashmir te veroordelen, waarbij 26 mensen omkwamen – India beschuldigt Pakistan, wat Pakistan ontkent.

Toen de SCO, die consensus als besluitvormingsmethode hanteert, die eis niet goedkeurde, weigerde India een gezamenlijke verklaring te ondertekenen na een bijeenkomst van de defensieministers.

Waarom is er verdeeldheid onder SCO-leden?
Volgens Kewalramani zijn "de verschillende landen om verschillende redenen lid".

"De Centraal-Aziatische landen sloten zich aan vanwege veiligheidszorgen en ook om de economische samenwerking met China te versterken. Voor India was het bestrijden van terrorisme in de regio cruciaal," zei hij.

Hoewel Beijing een eensgezinde aanpak wil tonen, zei Reyes dat symboliek waarschijnlijk zwaarder zal wegen dan concrete resultaten.

"Ik betwijfel of de organisatie dieper kan gaan dan symbolisch samenkomen als platform voor het mondiale Zuiden, als platform voor Rusland en China om zich als belangrijke partners in Eurazië te presenteren," zei hij.

"Wat we waarschijnlijk zien is meer de optiek van al deze landen samen zonder de VS."

Wat betekent dit voor de VS?
Trump is kritisch over organisaties uit het mondiale Zuiden. Hij heeft gedreigd BRICS te treffen met tarieven en noemde die groep "anti-Amerikaans".

Reyes zei dat de SCO-top nauwlettend door de VS zal worden gevolgd en mogelijk de toon zet voor de Quad-top later dit jaar, die India zal organiseren.

De Quad, opgericht door India, Japan, Australië en de VS in 2007, is bedoeld om China’s groeiende invloed in Azië-Pacific tegen te gaan. India is de afgelopen 25 jaar nauwer naar de VS toe gegroeid vanwege gedeelde zorgen over China.

Maar nadat Washington India met 50 procent tarieven raakte op Russische olie-importen vanwege de oorlog in Oekraïne, verwachten analisten dat de VS Modi’s ontmoeting met Xi in Tianjin maandag nauwlettend volgt.

"De VS zal vooral letten op de interactie tussen India en China, die proberen hun bilaterale spanningen op te lossen, bij de SCO-top," zei Reyes.

"Nu, met de VS-tarieven en de aankomende Quad-top, wordt het interessant om te zien hoe Modi het speelt," zei hij.

Kewalramani waarschuwde om niet te concluderen dat de relatie tussen India en de VS verbroken is, ondanks de spanningen over tarieven.

"Dit zijn volwassen economieën met nauwe banden op vele fronten. De VS zal letten op hoe India, Pakistan, Iran, Rusland en China onderling omgaan over geopolitieke en handelskwesties bij de SCO," zei hij.

"Ik weet zeker dat de VS de boodschappen zal oppikken die het moet oppikken van de SCO-top. Het is goed dat ze kijken en leren."