In deze column zal Marten Schalkwijk het wereldnieuws bespreken binnen een ruimere context. Losse nieuwsberichten zeggen soms weinig, maar met additioneel materiaal ziet de lezer hopelijk wat er aan de hand is.
Kan de chaotische situatie in Haïti gekeerd worden?

Le Moniteur, het Staatsblad van Haïti, publiceerde op 3 januari in een speciale editie de tekst van een Nationale consensus voor een inclusieve transitie en transparante verkiezingen. Op 18 januari gaf het Hof van Justitie aan dat 28 van de 59 rechters geschorst werden, vanwege misbruik van macht, loslaten van misdadigers, gebrek aan integriteit, etc. In dit artikel wordt de situatie en recente ontwikkelingen in Haïti besproken.

Parlement functioneert niet
Het parlement van Haïti wordt de Nationale Assemblee genoemd en bestaat uit twee kamers t.w. het Huis van Afgevaardigden (La Chambre des Députés) en de Senaat (Le Sénat). De 119 afgevaardigden worden steeds voor vier jaar gekozen en de 30 senatoren voor zes jaar (elke twee jaar worden er bij toerbeurt 10 gekozen). Omdat er al een tijd geen verkiezingen zijn gehouden, is het mandaat van de Afgevaardigden sinds 13 januari 2020 vervallen. Ook voor de Senaat zijn er geen verkiezingen meer gehouden en per 9 januari 2023 is het mandaat van de laatste 10 senatoren verstreken. Dit betekent dat er geen gekozen leden meer zijn en de Nationale Assemblee niet meer vergadert. Er vindt dus ook geen controle plaats op de regering en er kunnen geen wetten worden aangenomen, dus ook geen begroting.

Geen president
Vanaf juli 2018 zijn er veel protesten in Haïti geweest. Ze begonnen na een prijsverhoging van de benzine, maar namen in heftigheid toe en werden steeds meer gericht op het aftreden van de president. In 2020 moesten er presidentsverkiezingen worden gehouden, maar die werden met een jaar opgeschoven, vanwege vele demonstraties die het organiseren van verkiezingen niet mogelijk maakte. Op 7 juli 2021 werd president Jovenel Moïse vermoord in zijn woning door Colombiaanse huurlingen. Personen dicht bij hem worden verdacht van betrokkenheid, maar de moord is nog steeds niet opgelost. Er is dus geen gekozen president, maar een minister president, Ariel Henry, die ook waarneemt als president, wiens termijn op 7 februari 2022 officieel is afgelopen. De regering heeft geen mandaat, beheerst delen van het land niet meer en regeert per decreet. Veel ministeries en instituten werken ook niet meer goed en hetzelfde geldt voor de rechterlijke macht. Veel personen in voorarrest overlijden nog voordat ze berecht zijn.

Spiraal van geweld
Wat in 2018 begon als een actie tegen hoge benzineprijzen is totaal uit de hand gelopen en heeft geleid tot een spiraal van geweld, bendeoorlogen en chaos. Het aantal moorden is enorm toegenomen en gewapende bendes hebben de hoofdstad en omgeving overgenomen. Tien procent van alle moorden op journalisten in 2022 over de hele wereld, vond plaats in Haïti. In 2021 waren er meer dan 800 ontvoeringen en in 2022 wellicht meer. De bendes vragen veel losgeld en veel families die hun geliefden vrij willen kopen zijn daardoor geruïneerd.

Er zijn al 162 bendes geteld in heel Haïti, die elk een bepaald gebied beheersen en het normale leven vrijwel onmogelijk maken. Veel bendes zijn criminele groepen, terwijl andere meer buurtgroepen zijn om de eigen buurt te beschermen. Een aantal bendes is gelieerd aan invloedrijke personen en zakenlieden. De haven werd in september 2022 door de ‘G9 an fanmi’ (een federatie van 9 gangs o.l.v. voormalig politie officier Jimmy Chérizier alias ‘Barbecue’) bezet en de handel en het transport lag daardoor stil. Vanwege de bendes kon de waterleiding in veel arme wijken haar werk niet goed doen en ontstond een waterschaarste en onhygiënische toestanden. Dat leidde tot een uitbraak van cholera met inmiddels meer dan 23.000 gevallen. Na 6 uur in de middag is de hoofdstad vrijwel uitgestorven, vanwege de onveiligheid.

Politie is zwak
De politie telt ruim 14.000 manschappen, maar inmiddels zijn er zo een 2.000 naar het buitenland vertrokken, terwijl tientallen gedood zijn tijdens rellen en confrontaties met de bendes. Ook zijn er agenten die samenwerken met bendes en is er sprake van infiltratie door politieke benoemingen en corruptie. Het leger van Haïti is in 1995 door toenmalig president Aristide ontbonden, omdat het betrokken was bij tientallen coups en ondermijning van de democratie. Dezelfde Aristide moest in februari 2004 vluchten naar het buitenland na een gewapend conflict.

Om de orde te handhaven werden toen buitenlandse troepen o.l.v. de Verenigde Naties in Haïti gestationeerd, dit is de Stabilization Mission in Haïti (MINUSTAH). In 2017 werd besloten deze missie te sluiten en te vervangen door een veel kleinere vredesmissie. Vanwege de aanhoudende dreiging van instabiliteit probeerde president Moïse het leger in 2017 weer nieuw leven in te blazen. De bendes zijn vaak beter bewapend dan de politie, waardoor deze gewapende macht niet meer in staat is om de veiligheid te garanderen. Toen de politie vijf gepantserde voertuigen kreeg, was zij begin november 2022 wel in staat om de haven van G9 te bevrijden.

Verkiezingen als voorwaarde
Het gebrek aan democratie is een grote belemmering met name omdat Ariel Henry weinig legitimiteit meer bezit. Aan de andere kant heeft gewapend optreden door buitenlandse troepen in het verleden niet geleid tot duurzame verbetering van de situatie. Minister president Henry heeft op 9 oktober vorig jaar een dringende brief geschreven aan de Caricom, OAS en VN voor hulp om de situatie te helpen keren en veiligheid terug te brengen. Er is veel overleg geweest, waar ik vanuit de Organisatie van Amerikaanse Staten (als voorzitter van de Permanente Raad), van nabij een bijdrage heb mogen leveren.

Steeds weer is er terughoudendheid bij belangrijke landen, omdat men vooruitgang wil zien m.b.t. de verkiezingen. En dit is dus het grote belang van de recent overeengekomen “Nationale consensus voor een inclusieve transitie en transparante verkiezingen”.  Dit document geeft een aantal belangrijke stappen op weg naar verkiezingen, die nog dit jaar gehouden zullen worden. Er komt een Overgangsraad (High Level Transition Council) van drie personen (bedrijfsleven, maatschappelijk middenveld en politiek leveren elk één lid), die de regering zal bijstaan. De Overgangsraad en de minister president moeten een Voorlopige Verkiezings Raad van 9 personen selecteren uit een voordracht van 20 personen, die door het maatschappelijk middenveld (Civil Society) in Haïti en vanuit de Haïtiaanse diaspora wordt gedaan. Dit is een belangrijke stap voorwaarts, waarop de internationale gemeenschap nu moet inspelen.

Politiek analist Marten Schalkwijk

De schrijver is geen onbekende in Suriname en heeft als directeur van het IMWO, NIKOS, het IGSR, en als hoogleraar Sociale Verandering en Ontwikkeling, zijn sporen verdiend. Hij is daarnaast een bekend politiek analist en commentator. Schalkwijk was voorzitter van het Tripartiet Overleg en Coördinator van het Herstelplan 2020-2022. Sinds maart 2022 is hij ambassadeur van Suriname bij de Verenigde Staten en bij de Organisatie van Amerikaanse Staten. Tevens volgt hij de relaties voor Suriname met het IMF, de IDB en de Wereldbank.