Noni Lichtveld en de Surinaamse vlag in historisch perspectief

Het gezegde: 'Over de dode niets dan goeds' kan mij gestolen worden. Vooral als dat zogenaamde goeds niet in overeenstemming is met de feiten en leidt tot geschiedvervalsing. De dood van Noni Lichtveld en de reacties daarop hebben mij wederom gesterkt in mijn afwijzing van dit gezegde.

Eerst kreeg ik een anoniem - niet ondertekend - WhatsApp-bericht waarin het ontwerp van de eerste Surinaamse vlag - wordt bezongen als: “die mooie met de vijf sterren met een prachtige symboliek”. Later hoorde ik onze bekendste schrijfster Cynthia Mc Leod vertellen dat onze huidige vlag voorgekomen is uit de vlag van mevrouw Lichtveld.
Hebben degenen die Lichtveld nu de hemel in prijzen zich niet afgevraagd waarom die vlag in 1975 plaats moest maken?

Nationale symbolen
In 1959 kreeg Suriname een regering o.l.v. premier S.D. Emanuels. Deze regering waarin nationalisten zaten zoals dr. Ir. Frank Essed en dr. Jules Sedney had zich ten doel gesteld de nationale symbolen (wapen en volkslied) een wettelijke grondslag te geven en indien die ontbraken (vlag) deze te introduceren.
Het kabinet gaf aan Lou Lichtveld - beter bekend als Albert Helman – de opdracht een wapen en een vlag voor Suriname te ontwerpen. Het wapen dat Lichtveld ontwierp werd uiteindelijk ons huidig wapen, maar zijn voorstel voor de vlag werd afgewezen.

Drs. Eva Essed–Fruin geeft in een artikel in het tijdschrift Oso aan dat zij - als reactie op de vruchteloze pogingen van haar man Frank Essed om een schets van de vlag te maken - voorstelde om ontwerpster Noni Lichtveld te vragen. Lichtveld ontwierp een vlag met een wit fond (achtergrond) met daarop vijf sterren van verschillende kleuren die door een ellipsvormige lijn waren verbonden. De kleuren van de sterren, respectievelijk zwart, wit, geel, rood en bruin symboliserenden de vijf grootste bevolkingsgroepen die toen in Suriname woonden.

Het ontwerp kreeg de zegen van de regering, maar er waren vele kritische geluiden te horen. De eerste radicale afwijzing kwam van haar vader Lou Lichtveld. Abusievelijk werd door de krant De West Lou Lichtveld als de ontwerper van die vlag genoemd. In zijn reactie in de krant Suriname noemt Lichtveld het ontwerp van zijn dochter “… niet alleen verfoeilijk en verkeerd, maar ook een blamage voor ons land en een kwalijke verzinnebeelding”. Lichtveld die ten onrechte dacht dat ook Eva Essed Fruin aan het ontwerp had gewerkt schreef verder in zijn reactie: “Dat ik afzie van een openlijke bestrijding van dit overhaaste bedenksel van vreemden in den lande, vindt vooral zijn oorzaak in mijn vertrouwen op de werkelijkheidszin en de zuivere gevoelens van mijn medeburgers” (Vet. HB).

Omarmd, getolereerd toen afgewezen
Uit vaderlandsliefde werd het ontwerp aanvankelijk door een aanzienlijk deel van de bevolking omarmd. Dit was toch beter dan de Nederlandse driekleur die wij tot dan als vlag hadden. Als leerling van de Graaf Van Zinzendorfschool gaf ik met enkele medescholieren maandelijks een gestencild krantje uit onder de naam 'De Vijf sterren’, verwijzend naar de vlag.

Er waren praktische bezwaren tegen de vlag. Vanwege de witte achtergrond werd vuil op de vlag snel zichtbaar. Dit punt kon echter niet op conto van Noni Lichtveld geschreven worden. Zij had gedacht aan een blauwe of groene achtergrond, maar vanwege de 'claim' van politieke partijen op bepaalde kleuren stuitte deze keus op bezwaren. Wit werd toen als compromis gekozen.

De groep nationalisten onder leiding van Mr. Eddy Bruma die zich verenigd hadden in Wie Eegi Sanie liet al spoedig van zich horen. Aanvankelijk tolereerden ze de vlag, maar steeds meer werd de vlag gezien als splijtzwam. Uiteindelijk werden de bezwaren onverbloemd verwoord door onze nationale dichter R. Dobru

4-juni overpeinzing
Deze vlag
die mijn natie draagt
deze kleuren
waarmee dit Volk
zit opgescheept in sterren
deze vlag
welke wij vandaag nog moeten verdedigen
met ons bloed
waarvoor wij vandaag nog
willen opofferen have en goed
als het moet
deze vlag
die ons volk verdeelt en heerst
deze vlag die apartheid propageert
deze vlag frustreert
deze vlag
die staat
terwijl wij zoeken naar vaart
deze vlag
is ons verleden en
- vandaag somwijlen nog – ons heden
deze vlag
geeft ons geen streven
heeft geen Jeugd
deze vlag, die niet deugt

R. Dobru
(Uit: “AFOE-SENSI”, december 1969)

Srefidensi en de nieuwe vlag
Leden van de culturele vereniging Wie Eegie Sanie stonden aan de wieg van de politieke partij: Partij van de Nationalistische Republiek (PNR). Het mag als bekend worden beschouwd dat deze partij een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan onze Srefidensi. Bruma was minister in het kabinet dat de onafhankelijkheid afkondigde, terwijl R. Dobru (R. Raveles) tot een van de 39 Statenleden behoorde. Het kon niet anders dan dat het ontwerp va Noni Lichtveld plaats moest maken. Er kwam een prijsvraag en een door de regering ingestelde commissie koos voor het ontwerp van Jack Pinas. Het enigszins aangepast ontwerp van Pinas werd door het volk in het hart gesloten. Dit ontwerp met één ster is niet voortgekomen uit het ontwerp van Lichtveld, maar was – om het eufemistisch te zeggen - een vervangen daarvan. De begroeting door het volk van de nieuwe vlag met de uitspraak “Wan pipel, wan ster” moet als afwijzing van het oude denken in termen van verdeeldheid worden gezien.
Ook hierover had R. Dobru in een gedicht zijn wens al kenbaar gemaakt:

Eén ster
als een koele warmende bries uit asia
is je zaad in sranan gevallen
china, india en indonesia
hebben samengespannen
hebben je geschonken aan mijn land
als ik afrika en amerika
kan oculeren in je takken
zal de wereld jaloersen op het nieuwe ras
vijf sterren zullen zich dan eindelijk
hebben verenigd tot één
in je ogen bloeien wajang en gamelan
je mond straalt de tabla naar je handen
in je heupen dreigt de draak
verzwelg drum en fluit
wees mijn bruid

R. Dobru
(Uit: Wortoe d’e tan abra, 1974, derde druk)

Over de overige werkzaamheden van mevrouw Lichtveld kan ik niet oordelen, maar dat haar ontwerp van de Surinaamse vlag geen onverdeeld succes was dat moet toch voldoende bekend zijn. De kolonisator heeft de geschiedenis van ons land en volk reeds voldoende vervalst; laten wij daar wat nauwkeuriger en genuanceerder mee omspringen.

Hans Breeveld
(Politicoloog)
hansbreeveld@gmail.com