Crisis hier, crisis daar... Is er wel een leider overal?

Wanneer ik elke dag uitklok bij vertrek van het werk, stel ik mezelf altijd een belangrijke vraag. Of misschien is het op dat moment de op een na belangrijkste vraag, omdat ik me eerst afvraag wat er thuis zal zijn gekookt. Enfin, ik reflecteer op mijn functioneren, mijn benaderingswijze naar mijn personeel en anderen toe, en in hoeverre ik mijn vastgestelde doelen heb behaald. Ik stel mezelf altijd de vraag: ben ik vandaag wel een goede leider geweest? Dat ik mezelf deze vraag stel, geeft mij bij lange na nog niet het recht om mooi weer te spelen want ‘gewoon zo noh’, zouden de jongeren zeggen. Neen. Als je het (eerlijk) antwoord hebt op deze vraag moet je de nodige acties ondernemen om je leiderschap op te krikken en te verbeteren. Als een leider, een goede én effectieve leider, is het bijna onvermijdbaar om jezelf deze vraag te stellen. Immers is een kritische zelfreflectie inherent aan leiderschap. Want hoe weet je als je op de goede weg bent?

Wij zijn in Suriname omringd door crises, zowel intern alsook extern. Financieel-economische crisis, nationale en mondiale (geo)politieke crises, crisis in onze gezondheidszorg, grensgeschilcrises, en dan ook allerlei oorlogen, enzovoort. Je hoeft maar om je heen te kijken en dan kijkt een of andere crisis terug naar je. Wetende dat er sprake is van heersende crises hebben wij crisis leiderschap nodig. Ik zal mij in dit artikel beperken tot crisis leiderschap in bedrijven.

Wat is crisis leiderschap? En is het geen synoniem voor crisismanagement? Goede vragen, maar het is belangrijk om eerst te weten wat een ‘crisis’ is. Crisis is een verandering die plotseling of geleidelijk optreedt met als gevolg dat een probleemsituatie ontstaat die meteen moet worden aangepakt. Voor een bedrijf is een crisis elke verandering die kan leiden tot plotselinge én ernstige schade voor het bedrijf, de werknemers, de eigen reputatie en de corebusiness (Harvard Business Essentials, 2004). Er zijn natuurlijk meerdere definities van crisis, maar ik zal voor het doel van dit artikel deze definitie hanteren. In deze tijdgeest waarin wij leven hebben wij te midden van alle crises dan ook crisis leiderschap nodig.

Elk bedrijf, ook in Suriname. gaat eens of regelmatig door crisisperiodes of crisissituaties. Het kan variëren tussen volksprotesten (zie 17 februari 2023), de Covid-19 pandemie, onethische handelingen door topfunctionarissen, het wegtrekken van zorgpersoneel, en ga zo maar door. Als deze situaties zich voordoen is men al gauw geneigd om het woord ‘crisismanagement’ in de mond te nemen. Dat is niet incorrect, omdat crisismanagement daadwerkelijk nodig is. Echter, het gaat bij crisismanagement om een reactieve houding van het management op een crisis, het beheersen van de crisis en het beperken van de schade. Men is geneigd om meteen terug te gaan naar de orde van de dag nadat de crisis is doorstaan zonder de nodige lering uit te trekken (S. Firestone, 2020).

Een crisis moet juist ervoor zorgen dat men de lessons-learned meeneemt, zodat adequaat kan worden ingespeeld op een andere crisis. Crisis leiderschap noemt men dat dus. Het gaat dan om een proactieve leider die zijn/haar bedrijf onder enorme druk kan leiden, die bereidt het bedrijf voor op potentiële crises en communiceert hierover met en betrekt diverse stakeholders voor het opstellen van een effectief responsplan op een reeks van potentiële crises (S. Firestone, 2020). Enkele kenmerken van een crisis leider zijn (1) de neiging om te reflecteren, te leren en aan te passen tijdens een crisis, (2) het nemen van snelle én ethisch verantwoorde besluiten, (3) het opbouwen van vertrouwen onder het personeel, je businesspartners, je cliënten en anderen, (4) het identificeren van mogelijkheden voor het oplossen van de crisis, het reorganiseren en versterken van het bedrijf (E. James & L. Wooten, 2011). Deze type leiders anticiperen op een potentiële of aankomende crisis. Het achterover zitten en pas ingrijpen als de crisis diens climax bereikt is dus niet de juiste approach.

Als ik de Surinaamse context zo observeer, en met name parastatale bedrijven in hun algemeenheid, valt het nog te bezien in hoeverre crisis leiderschap wordt toegepast. Integendeel! Personen die in een topfunctie worden geplaatst, schuiven gauw hun verantwoordelijkheid van zich af, communiceren slecht of helemaal niet, kunnen nauwelijks tot geen besluiten nemen, passen rancune toe, ervaren een vertrouwenscrisis met hun personeel of willen alles voorgeschoteld krijgen door de overheid. Zo kun je maar verder gaan. En dan is het geenszins de bedoeling mensen tegen de schenen te schoppen, maar de realiteit ligt wel daar. Laat de goeden ertussen buiten beschouwing. Het haalt niet weg dat wij een leiderschapsprobleem hebben in ons land. Een kritische zelfreflectie, waarover ik het eerder had, zal dat uiteindelijk bevestigen. Als je het mij vraagt, en anderen, hebben we naast alle andere crises, ook te maken met een leiderschapscrisis. Crisis hier, crisis daar. Is de leider wel overal?

Donovan Isselt, MSc.
Arbeids- & Organisatiepsycholoog

Referenties:
1. S. Firestone (2020). What is crisis leadership? Biblical Principles of Crisis Leadership. Christian Faith Perspectives in Leadership and Business.
2. E.H. James & L.P. Wooten (2011). Crisis leadership and why it matters. The European Financial Review.