Het klimaat in elk land verschilt wel van jaar tot jaar. In het ene jaar heb je meer zon en een ander jaar meer regen. Ook zijn er soms bosbranden of overstromingen. Het gaat bij klimaatverandering niet over de variaties per seizoen, maar om een verandering van het klimaat op de langere termijn. Een hele grote variabele hierbij is het feit dat de temperatuur op aarde langzaam stijgt. De stijging van de temperatuur leidt tot smelten van ijs in bergen en het afkalven van landijs in de poolgebieden. In de periode 1901 tot en met 2000 is hierdoor de zeespiegel gestegen met 19 centimeter. De verwachting is dat de stijging van de zeespiegel in deze eeuw veel meer kan worden.

De stijging van de temperatuur wordt gestimuleerd door menselijk handelen -zoals industriële activiteiten, verbranding van allerlei brandstoffen en materialen, maar ook veeteelt- waarbij allerlei gassen in de lucht komen. Die gassen (vooral koolmonoxide en methaangas) vormen een soort laag om de aarde heen, waardoor warmte niet makkelijk ontsnapt.

Een stijging van de zeespiegel bedreigt de kustgebieden en (ei)landen die laag liggen. Veel landen in het Caribisch gebied worden bedreigd, omdat de hoofdsteden vrijwel altijd aan de kust zijn gebouwd. Het invloedrijke Wereld Economisch Forum (WEF) heeft 1200 deskundigen gevraagd naar hun perceptie van de grootste bedreigingen voor de samenleving op de korte en langere termijn. Uit bovenstaande tabel blijkt dat klimaatverandering in diverse vormen in de top drie antwoorden voor de langere termijn gegeven wordt. Het WEF doet dit soort peilingen vanaf 2011.

Het Institute for International Law of Peace and Armed Conflict (IFHV) van de Duitse Ruhr Universiteit produceert elk jaar een World Risk Report. Zij berekent op basis van heel wat indicatoren het risico per land en van daaruit maken ze een index voor de wereld. Het rapport van 2020 geeft een beter beeld van de individuele landen dan dat van 2022, omdat ze later meer gewicht aan bevolkingsomvang zijn gaan geven, waardoor landen met een grote bevolking, zoals India en China, nu meer gewicht in de schaal leggen.

In 2020 telde elk land in gelijke mate. Toen bleek dat drie van de zes landen met het hoogste risico op klimaatrampen in het Caraïbisch gebied liggen (Dominica, Antigua & Barbuda en Guyana) en nog eens drie in de Stille Oceaan (Vanuatu, Tonga en de Salomon eilanden). Guyana had een kans van bijna 45% om blootgesteld te worden aan een natuurramp en Dominica zelfs bijna 63%. Suriname kwam op de 77e plaats en had minder kans op een natuurramp (15%), maar wanneer het zich voordoet is het effect op de bevolking wel hoog en dat wordt vergroot, doordat Suriname minder capaciteit heeft om op te treden en minder capaciteit om zich aan te passen. Op de wereldindex (welke bestaat uit de kans op een natuurramp, de kwetsbaarheid, het effect en de capaciteiten om ermee om te gaan) scoort Guyana 22,73 punt en Suriname 7,40 terwijl Barbados 1,39 scoort. Vanuatu had de slechtste score met 49,74 en Qatar de beste score met 0,31.

De belangrijkste oorzaak van klimaatverandering ligt in de opwarming van de aarde. Het Intergouvernementele Panel voor Klimaatverandering (IPCC) volgt wat er gebeurt en trekt regelmatig aan de bel. Het doel is om ervoor te zorgen dat de aarde nog hooguit 1,5 graden Celsius opwarmt voor eind van deze eeuw. Maar volgens het IPCC is er een 50% kans dat die opwarming reeds in 2030 wordt bereikt i.p.v. in 2099. Vanwege het gevaar voor de hele mensheid zijn er inmiddels een aantal wereldwijde afspraken gemaakt om de opwarming terug te dringen met name door de uitstoot van kwalijke gassen te verminderen.

Het eerste was de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), die in 1992 werd getekend. Daarna volgde het Kyoto Protocol in 1997 en in 2015 de Overeenkomst van Parijs. Tijdens de inmiddels 27 jaarlijkse vergaderingen van de ‘Conference of the Parties’ (COP) wordt steeds geprobeerd om verdere invulling te geven aan de afspraken. Elk land moet dus proberen om haar uitstoot van gassen terug te dringen, niet alleen de grote landen die meer vervuilen, maar ook de kleine landen.

Het probleem is dat de gevolgen van klimaatverandering en m.n. van natuurrampen veel geld kosten. De orkaan Dorian heeft in 2019 een schade van ongeveer US$ 3,4 miljard veroorzaakt op de Bahamas. Dat was een kwart van hun nationaal inkomen. Het probleem van kleine landen is dat ze zulke slagen financieel moeilijk kunnen opvangen. Een groot land of veel rijker land heeft misschien meer natuurrampen, maar kan het financieel beter opvangen. Kleine landen moeten al snel geld lenen wanneer een ramp zich voordoet.

Tijdens de Summit of the Americas in juni 2022 hebben de Caraïbische landen dit voorgehouden aan de Verenigde Staten en anderen. Met de VS wordt hier verder over gesproken en zijn er maatregelen in voorbereiding om de financiering aan te pakken. Barbados heeft een vergaand voorstel gelanceerd voor klimaatfinanciering. Het Bridgetown Initiatief van september 2022 pleit voor een systeem om schulden te saneren, te voorzien in direct beschikbare middelen voor landen die dat nodig hebben, te zorgen voor kapitaal van US$ 1 triljoen voor investeringen in klimaatvriendelijke projecten van landen met een hoge mate van klimaatrisico. Verder een investeringsfonds van US$ 650 miljard voor de private sector om te investeren in milieuvriendelijke energie transitie. Frankrijk, het IMF e.a. vonden dit een interessant voorstel dat hopelijk perspectief biedt voor de kleine landen.

Marten Schalkwijk