De gemiddelde stijging van de zeespiegel vanaf het jaar 1900.
Menselijke activiteit verandert het klimaat op ongekende en soms onomkeerbare manieren, aldus een belangrijk wetenschappelijk rapport van de Verenigde Naties (VN). De baanbrekende studie waarschuwt voor steeds extremere hittegolven, droogtes en overstromingen, en voor een belangrijke temperatuurgrens die in iets meer dan tien jaar wordt overschreden.

Het rapport "is een code rood voor de mensheid", zegt de VN-chef. Maar wetenschappers zeggen dat een catastrofe kan worden vermeden als de wereld snel handelt. Er is hoop dat een zware vermindering van de uitstoot van broeikasgassen de stijgende temperaturen kan stabiliseren.

In navolging van de bevindingen van de wetenschappers zei VN-secretaris-generaal António Guterres: "Als we nu onze krachten bundelen, kunnen we een klimaatcatastrofe voorkomen. Maar, zoals het rapport van vandaag duidelijk maakt, is er geen tijd voor uitstel en geen ruimte voor excuses. Ik reken op de regeringsleiders en alle belanghebbenden om ervoor te zorgen dat COP26 een succes wordt."

De nuchtere beoordeling van de toekomst van onze planeet is geleverd door het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN, een groep wetenschappers wiens bevindingen worden onderschreven door de regeringen van de wereld. Hun rapport is het eerste grote overzicht van de wetenschap van klimaatverandering sinds 2013. De publicatie komt minder dan drie maanden voor een belangrijke klimaattop in Glasgow, bekend als COP26.

Op krachtige, zelfverzekerde toon zegt het IPCC-document "het is ondubbelzinnig dat menselijke invloed de atmosfeer, de oceanen en het land heeft verwarmd".

Volgens Prof Ed Hawkins van de Britse Universiteit van Reading en een van de auteurs van het rapport, kunnen de wetenschappers op dit punt niet duidelijker zijn. "Het is een feit, we kunnen er niet zekerder van zijn; het is ondubbelzinnig en onbetwistbaar dat mensen de planeet opwarmen."

Petteri Taalas, secretaris-generaal van de Wereld Meteorologische Organisatie, zei: "Door sporttermen te gebruiken, zou je kunnen zeggen dat de atmosfeer is blootgesteld aan doping, wat betekent dat we extremen vaker dan voorheen zijn gaan observeren."

De auteurs zeggen dat de wereldwijde oppervlaktetemperaturen sinds 1970 sneller zijn gestegen dan in enige andere periode van 50 jaar in de afgelopen 2000 jaar.

Deze opwarming "heeft al invloed op veel weers- en klimaatsextremen in elke regio over de hele wereld". Of het nu gaat om hittegolven zoals die recentelijk zijn ervaren in Griekenland en het westen van Noord-Amerika, of overstromingen zoals die in Duitsland en China, "hun toeschrijving aan menselijke invloed is het afgelopen decennium versterkt".

Het nieuwe rapport maakt ook duidelijk dat de opwarming die we tot nu toe hebben meegemaakt, veranderingen heeft aangebracht in veel van onze planetaire ondersteuningssystemen die onomkeerbaar zijn op tijdschalen van eeuwen tot millennia.

De oceanen zullen blijven opwarmen en zuurder worden. Berg- en poolgletsjers zullen decennia of eeuwen blijven smelten. "De gevolgen zullen met elke opwarming erger worden", zei prof. Hawkins. "En voor veel van deze gevolgen is er geen weg terug."

Als het gaat om zeespiegelstijging, hebben de wetenschappers een waarschijnlijk bereik gemodelleerd voor verschillende emissieniveaus.

Een stijging van ongeveer 2 meter tegen het einde van deze eeuw kan echter niet worden uitgesloten - en evenmin een stijging van 5 meter tegen 2150. Dergelijke resultaten, hoewel onwaarschijnlijk, zouden tegen 2100 vele miljoenen meer mensen in kustgebieden met overstromingen bedreigen.

Een belangrijk aspect van het rapport is de verwachte snelheid van temperatuurstijging en wat dit betekent voor de veiligheid van de mensheid. Bijna alle naties op aarde hebben zich in 2015 aangesloten bij de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs.

Dit pact heeft tot doel de stijging van de mondiale temperatuur deze eeuw ruim onder de 2 °C te houden en inspanningen voort te zetten om deze onder de 1,5 °C te houden.

Dit nieuwe rapport zegt dat onder alle emissiescenario's die door de wetenschappers worden overwogen, beide doelen deze eeuw zullen worden overschreden, tenzij er enorme koolstofreducties plaatsvinden.

De auteurs vinden dat in alle scenario's in 2040  1,5 °C zal worden bereikt. Als de uitstoot de komende jaren niet wordt verminderd, zal dit nog eerder gebeuren. Dit werd voorspeld in het speciale rapport van het IPCC over 1,5 °C in 2018 en deze nieuwe studie bevestigt het nu.

"We zullen veel eerder in individuele jaren anderhalve graad halen. We hebben het al in twee maanden bereikt tijdens de El Niño in 2016", zegt prof Malte Meinshausen, een IPCC-auteur van de Universiteit van Melbourne in Australië. "De beste schatting van het nieuwe rapport is medio 2034, maar de onzekerheid is enorm en varieert tussen nu en nooit."

Hoewel de toekomstige prognoses van de opwarming in dit rapport duidelijker dan ooit zijn en veel effecten gewoon niet kunnen worden vermeden, waarschuwen de auteurs voor fatalisme. "Door de opwarming van de aarde te verminderen, wordt de kans op het bereiken van deze omslagpunten echt geminimaliseerd", zei dr. Otto. "We zijn niet gedoemd."

Een omslagpunt verwijst naar wanneer een deel van het klimaatsysteem van de aarde een abrupte verandering ondergaat als reactie op aanhoudende opwarming. Voor politieke leiders is het rapport het zoveelste in een lange reeks van wake-up calls, maar aangezien het zo dicht bij de zesde klimaattop van november komt, weegt het extra zwaar.