Op welk moment is een kandidaat gekozen tot lid van De Nationale Assemblee (DNA)? Is het op de dag waarop de kiezer zijn stem heeft uitgebracht? Of de dag waarop het Centraal Hoofdstembureau (CHS) de uitslag van de verkiezingen heeft vastgesteld? Er zijn nog meer mogelijkheden, bijvoorbeeld de dag waarop het OKB de uitslag van de verkiezingen bindend heeft vastgesteld. Het antwoord op deze vraag is relevant, omdat volgens de grondwet uiterlijk 30 dagen nadat de leden zijn gekozen de DNA bijeen moet komen om het verkiezingsproces geheel af te ronden.

Enkele auteurs hebben al reeds hun visie gegeven op dit vraagstuk. Een debat als dit is van betekenis. De kiezer heeft zich de afgelopen verkiezingen ontpopt als een schildwacht voor een democratisch verkiezingsproces en wordt geïnformeerd over hoe op correcte wijze de verkiezingsuitslag zich moet vertalen in een nieuw samengestelde DNA. 

Dat deze discussie nodig is voor dit elementair proces bewijst hoe broos de fundamenten zijn van het staatsbestel. De constitutionele onderdelen van de grondwet, het kiesstelsel en de kiesregeling zijn aan een forse revisie toe. In 1987 was hiervoor weinig tijd. Zelfs niet voor een toelichting van de wetsteksten. Hierdoor is vaak niet duidelijk welke keus er is gemaakt en waarom. Volgens de grondwet moet DNA op grond van evenredigheid worden gekozen en de volkswil vertegenwoordigen. Ook de recente verkiezingen illustreren wederom dat de uitslag verre van evenredig is.  

In Paramaribo en Wanica woont een kleine 68% van de kiezers, goed voor 34 zetels. Deze 2 districten hebben recht op 24 zetels dat rond 33% van de zetels. De overige 8 districten hebben 27 zetels, terwijl ze rond 33% van de kiezers vertegenwoordigen. Dit is erg krom. In Coronie is er met rond 1000 stemmen aanspraak op een zetel, in Wanica moet er ruim 13000 stemmen worden verkregen voor 1 zetel. Is er een grotere vertekening van de volkswil denkbaar? Nota bene een stelsel dat een evenredige uitkomst hoort te geven. De legitimiteit van de DNA komt ook door de voortgaande trek van kiezers naar de steden, steeds verder onder druk. Het is te hopen dat de nieuwe regering nog dit jaar een brede maatschappelijke en politieke discussie initieert ter voorbereiding van een stevig constitutioneel fundament.  Functionele groepen als de rechterlijke macht, het openbaar ministerie, vereniging van notarissen, en de SJSSN  hebben ter voorbereiding een constitutionele agenda voorbereid. 

Terug naar de vraag wanneer is sprake van een gekozen lid, en wanneer moet de DNA uiterlijk bijeenkomen. Sewcharan en Boksteen concluderen dat de kandidaten zijn gekozen op de dag der stemming, de kiezer heeft dan gekozen is kennelijk de onderliggende gedachte. Derhalve moet volgens hen DNA uiterlijk op 24 juni bijeenkomen voor het aanbieden van de geloofsbrieven. Als ik goed geïnformeerd ben is de DNA in elk geval vanaf 1991 nooit eerder dan op 30 juni bijeengekomen. Bissessur betoogt dat pas van een gekozen lid kan worden gesproken op het moment dat het CHS de uitslag van de verkiezing heeft vastgesteld en gepubliceerd. Artikel 66 van de grondwet bepaalt dat uiterlijk 30 dagen nadat de leden zijn gekozen de DNA in vergadering bijeenkomt om de geloofsbrieven te bespreken. De grondwet spreekt over gekozen leden. Uit het systeem van de kiesregeling, de samenhang tussen de artikelen 129 en 131, kan worden afgeleid dat slechts het CHS bevoegd is een kandidaat als gekozen te verklaren. Deze bevoegdheid is niet toegekend aan bijvoorbeeld het hoofdstembureau. Uit de wetssystematiek vloeit derhalve voort dat een kandidaat is gekozen op het moment dat het CHS daartoe besluit. 

Waar evenwel genoemde auteurs niet op ingaan is de betekenis van het OKB. In de kiesregeling staat dat het OKB de uitslag van de verkiezing ‘bindend’ vaststelt. Betekent bindend vaststellen niet dat er geen volkomen vaststelling van het resultaat van de verkiezing mogelijk is tot het moment waarop het resultaat door het OKB als het ware is bekrachtigd? Dit is geen vreemde figuur, in het wetgevingsproces treft men een vergelijkbare analogie. De DNA kan een wetsvoorstel goedkeuren, maar zonder bekrachtiging door de President blijft de goedkeuring van het parlement een onvolkomen wetgevingsproduct. De vaststelling van het CHS behoeft zo geredeneerd een stempel van het OKB.  

Staatsrechtelijk is interessant wat te doen als het OKB passief blijft of de bindende vaststelling weigert. Ontstaat er dan een patstelling? Dat hoeft niet want het wettelijk systeem impliceert waarschijnlijk onbedoeld gescheiden en parallel lopende bevoegdheidspaden. De kiesregeling geeft niet aan dat het CHS moet wachten op het oordeel van het OKB voordat verdere handelingen worden gepleegd. Het proces-verbaal wordt gelijkelijk verzonden aan het OKB, de President, de DNA en de gekozene. De laatste heeft 14 dagen de tijd om zijn status als gekozene al dan niet te aanvaarden. Waarna het parlement de in de grondwet omschreven procedure kan inzetten voor de behandeling van de geloofsbrieven. Dit is vanuit het OKB minstens merkwaardig. Maar wel het gevolg van de kiesregeling die zwijgt over hoe, wanneer en met welk gevolg met de bevoegdheid van het OKB moet worden omgegaan.