Sandew Hira
Waarom is 2x2=4? Heb je er ooit over nagedacht? Ik niet. Raju wel. Hij heet eigenlijk Chandra Kant Raju, maar iedereen noemt hem bij zijn achternaam. Afgelopen week heb ik hem ontmoet in Maleisië. Ik was daar op uitnodiging van de University of Nottingham, het ministerie van onderwijs en Multiversity voor een conferentie over dekolonisatie van de universiteiten. Multiversity is een netwerk van instituten en activisten op het gebied van dekoloniale kennisproductie.

Raju is een wiskundige, die aan de wieg stond van de eerste Indiase supercomputer PARAM, waarmee India onafhankelijk werd van Amerikaanse technologie. Hij is gespecialiseerd in dekolonisatie van de wiskunde. En dan gaat het niet om de geschiedschrijving van de wiskunde waarbij Europa ten onrechte ontdekkingen claimt die door niet-Europeanen zijn gedaan. Het gaat om de fundamenten van de wiskunde.

Toen Raju mij vroeg waarom 2x2=4 en niet 5, stond ik met een mond vol tanden. Hij verduidelijkte dat: als je 2 grote vissen en 2 kleine vissen hebt, hoeveel vissen heb je dan? Vier vissen? Nee, want de vissen zijn niet gelijk. Als je hun gewicht als kenmerk neemt, zou je op vijf kilo kunnen uitkomen. Ik had geen idee waar Raju naar toe wilde met deze redenering totdat hij zei: je bent zo gewend om te denken in termen van westerse formules dat je niet eens kunt denken zoals wiskundigen in India dachten duizenden jaar geleden. Als je dat kunt, dan ontdek je heel andere zaken dan als je alleen in termen van formules denkt. Zo kon Raju een fout corrigeren in de formules van Einstein over relativiteitstheorie en kreeg daarvoor een prijs.

Raju’s kennis is diep geworteld in de oude Indiase beschaving. Hij liet me zien hoe. Hij vraagt me: “Hoe bereken je de wortel uit twee?”
Ik ga via mijn mobiel naar internet en toon het resultaat: 1,41421356237.
Hij: “Weet je wel hoe je aan dat antwoord komt? Nee toch, want een machine heeft het voor je berekend.”
Raju haalt zijn laptop met één van de talloze artikelen die hij heeft geschreven over dekolonisatie van de wiskunde en toont oude Sanskriet teksten waarin stap voor stap wordt uitgelegd hoe je de berekening uitvoert voor de wortel van twee. Hij leest Sanskriet en andere oude talen waarin de Indiase wiskunde werd beschreven.

Ik heb twee dagen met Raju gediscussieerd over wetenschap: wiskundige, filosofie, geschiedenis van de wetenschap, nieuwe concepten voor de wetenschap (mijn presentatie op de conferentie ging daarover). In die gesprekken werd me duidelijk waarom Azië zo booming is. Het is niet alleen een kwestie van economische groei, maar van een veranderende mentaliteit die de basis is van die economische groei. Suriname en de rest van de Amerika's zijn kunstmatig gecreëerde samenlevingen die amper 500 jaar bestaan, nadat de oude Inheemse samenlevingen vrijwel volledig vernietigd zijn. Azië is een paar honderd jaar gekoloniseerd en dat heeft de mensen een paar eeuwen teruggegooid in hun ontwikkeling. Na de politieke onafhankelijkheid heeft het nog eens ruim een halve eeuw gekost om hiervan mentaal te herstellen. Maar nu zie je een zelfvertrouwen en trots die zeggen dat ze het Westen niet nodig hebben om zich te ontwikkelen.

Op de conferentie was een grote groep Iraanse wetenschappers aanwezig: sociologen, linguïsten, pedagogen, theologen, artsen etc. Hun presentaties over hun vakgebieden laten de worsteling zien van de ontwikkeling van de wetenschap in een samenleving die heel religieus is. Waar in het Westen geloof wordt afgezet tegenover wetenschap is dat bij hen omgekeerd. Ze zien geloof als een inspiratie voor wetenschap. Iran heeft net als India een lange geschiedenis van de wetenschap die door kolonialisme is onderdrukt. Nu ze politiek gedekoloniseerd zijn, is het de vraag hoe ze geestelijk moeten dekoloniseren. Bij de ontwikkeling van technologie gaan ook zij terug naar de basis van de natuurwetenschappen zoals die in de gouden eeuw van de islam heeft bestaan. Iran is bezig om kernenergie te ontwikkelen met kennis die intern ontwikkeld wordt: wiskunde, natuurkunde, chemie etc.

Voor mij was opvallend dat waar in het Westen Iran gedemoniseerd wordt als een land van achterlijke ayatollahs, er in Azië een intensieve uitwisseling bestaat van kennis waarbij Iran en India beschouwd worden als landen waar hoogwaardige kennis ontwikkeld wordt.
Ze zijn heel goed op de hoogte van de wetenschappelijke discussies in het Westen. Wij weten amper wat daar aan discussies worden gevoerd. Dat is onze armoede, niet de hunne. De hoogste geestelijke leider van Iran, ayatollah Khamenei, liet dat nog eens merken in een brief die hij op 21 januari schreef aan de jeugd in Europa en Amerika naar aanleiding van de moordpartij in Frankrijk. Daarin behandelt hij de demonisering van de islam. Hij verwijst naar de geschiedenis van misdaden tijdens slavernij en kolonialisme die begaan werden in naam van het christendom. Dat is geen reden om het christendom te demoniseren.
De Iraniërs hadden geen moeite om de discussie met mij aan te gaan over geloof en wetenschap, hoewel ik ze had verteld dat ik niet religieus ben. Dat tekent hun houding. Ze gingen heel serieus met mij het debat aan.

Een andere inspirerende figuur die ik heb ontmoet is Babuuzibwa Luutu uit Oeganda. Hij leidt de Marcus Garvey Pan African University in Oeganda. Waar een moslim of christen mij zou vragen “Wat is je godsdienst?”, vraagt Babuuzibwa mij: “Wat is je kosmologie?” Bij een godsdienst denk je aan God, een bovennatuurlijk wezen die macht en invloed heeft over de natuurlijke en sociale wereld waarin we leven. Bij kosmologie denk je aan een samenhangend geheel aan opvattingen over de kosmos, het heelal. In die opvattingen kan sprake zijn van een geloof in God, maar het kan ook zijn dat je gelooft in krachten van de natuur die niet aan godheden hoeven te worden toegeschreven.
Babuuzibwa gaf me een uitgebreide uiteenzetting van de Afrikaanse kosmologie die ten grondslag ligt aan zijn universiteit.

In India, Iran en Afrika zie ik mensen worstelen met het ontwikkelen van nieuwe kennis die vrij is van koloniale vooroordelen en zich baseert op nieuwe concepten en theorieën over hoe de natuur en samenleving in elkaar zit. Die concepten maken ook gebruik van verworvenheden van de wetenschap uit het westen als je de vooroordelen eruit weet te filteren.
De kritische houding vertaalt zich in een mentaliteit die kijkt naar de eigen kracht in plaats van naar wat je klakkeloos kunt kopiëren om vervolgens vast te stellen dat het niet werkt in de voormalige koloniën.

Multiversity is een nieuw internationaal netwerk voor mij. Dit is de zevende keer dat ze haar jaarlijkse conferentie organiseert en wetenschappers uit alle delen van de wereld bij elkaar brengen. Ik zou willen dat ze een volgende keer de conferentie in Suriname zouden organiseren.

Sandew Hira