De vorige week is er wat context aangegeven over de situatie in het Midden Oosten, sinds de aanval van Hamas op Israël en de oorlog die daarop in Gaza is uitgebroken. Daarbij is de positie van de Arabische en niet-Arabische landen met een overwegend moslimbevolking aangegeven. De Arabische landen worden geleid door Saudi Arabië, terwijl Iran gaandeweg de leider is geworden van de niet-Arabische landen in de regio. De Arabische landen zijn vooral Soennitische moslims, terwijl Iran en aan hen gelieerde landen en groepen vooral Sjiitische moslims zijn. In dit artikel gaan we dan in op de huidige ontwikkelingen in het Midden Oosten.

De aanval van Hamas op Israël op 7 oktober heeft geleid tot een officiële oorlogsverklaring van Israël tegen Hamas en een inval in Gaza, waar Hamas het bestuur in handen heeft. Er waren speculaties dat Hezbollah (de Partij van Allah), een door Iran ondersteunde islamitische militante groep in Libanon, Israël in het noorden zou aanvallen. Hezbollah is een Sjiitische groep, die Israël niet erkent en regelmatig raketten schiet vanuit Zuid Libanon naar Israël. Er zijn inderdaad wat vijandelijkheden geweest aan de Noordgrens van Israël, terwijl aan beide zijden van de grens tienduizenden burgers tijdelijk zijn verhuisd. Er zijn raketten afgevuurd, maar er is geen massale aanval vanuit Hezbollah gekomen.

Hezbollah dat in de tachtiger jaren opgericht is, is ook een politieke partij, die ondertussen in de regering van Libanon zit. Libanon gaat door een enorme economische en politieke crisis heen, met inflatie van boven de 200%, terwijl de economie de afgelopen vier jaren met 40% is gekrompen. Libanon heeft al langer dan een jaar geen president en de politiek is verdeeld. Hezbollah heeft wel veel wapens, maar durft (nog niet) om Libanon in een oorlog met Israël te betrekken.

In het vorige artikel is aangegeven dat er sinds 1973 geen oorlog tussen Israël en de Arabische buren is geweest. Vanaf de tachtiger jaren zijn er wel veel conflicten met Hezbollah en Hamas geweest, zoals de eerste en tweede initifada (1987-1993 en 2000-2005) en de tweede Libanese oorlog (2006).

Er is sinds 7 oktober veel gebeurd in de regio. De bijgevoegde kaart van het dagblad The Guardian geeft een goed beeld. De nummers slaan allemaal op aanvallen en schermutselingen, terwijl de kleuren aangeven wie de dader was. Nummers 2 en 3 laten de aanvallen van Hamas en de reactie van Israël zien. Nummer 1 is de schermutseling tussen Hezbollah en Israël in het noorden. Nummer 4 betreft geweld in de West Bank, waar veel Palestijnen wonen. Nr. 9 betreft een dodelijke aanslag op zeven Hamas militanten, waaronder een leider, in Libanon.

De Verenigde Staten heeft heel snel na 7 oktober twee vliegdekschepen naar het zeegebied voor Israël, Gaza en Libanon gestuurd. De VS steunt Israël en probeert een bredere oorlog te voorkomen door haar militaire aanwezigheid. Vanaf 17 oktober zijn er minstens 53 aanvallen op Amerikaanse bases in Irak en 77 aanvallen op Amerikaanse troepen in Syrië gedaan door militias die door Iran worden gesteund via de Al-Quds Brigade, een onderdeel van de Revolutionaire Garde. In een antwoord daarop geeft nr. 5 op de kaart raketaanvallen van de VS aan op doelen van de Iraanse Revolutionaire Garde in Syrië (8-12 november).  Ook nr.7 betreft een Amerikaanse aanval op een Iraanse militia in Irak (21 nov). In 2020 heeft de VS de belangrijkste generaal van Al-Quds, Qassam Soleimani, gedood in Irak. Op 25 december jl. is generaal Sayyed Razi Mousavi door Israël in Syrië uitgeschakeld (zie nr. 8 op de kaart).  

In Jemen, het armste Arabische land, heerst sinds 2014 een burgeroorlog van Sjiitische Houthi rebellen tegen de Soennitische regering. De regering wordt gesteund door Saudi Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten, terwijl de rebellen steun, wapens, moderne technologie, training en informatie krijgen van Iran. De Saudi’s hebben vanaf 2015 al meer dan 25.000 luchtaanvallen gelanceerd; maar sinds 2022 is er een de facto wapenstilstand. De oorlog heeft minstens 13.000 doden gekost, terwijl daarnaast meer dan 100.000 personen aan honger en ziekte zijn overleden. De Houthis hebben echter op 19 november (nr. 6 op de kaart) een handelsschip op zee gekaapt; daarna hebben ze nog minstens 27 andere schepen aangevallen met raketten en drones.

De Houthis zeggen dat ze schepen aanvallen om de Palestijnen te helpen tegen Israël en dat het zou gaan om aanvallen op schepen die naar Israël gaan. Maar ondertussen worden allerlei schepen getroffen en wordt de scheepvaartroute via het Suezkanaal ontwricht. Er passeren circa 2000 schepen per maand door het Suezkanaal, maar velen zijn vanaf november omgevaren, omdat ze het risico te groot vinden. Ze varen liever om Afrika heen; een dure omweg van 1 tot 2 weken, die ongeveer US$ 1 miljoen extra kost. Daardoor worden de goederen -waaronder olie- veel duurder. De Verenigde Staten en 20 andere landen -waaronder Engeland, Australië, Canada, Bahrein en Nederland- hebben maatregelen getroffen tegen de Houthis. Op 12 januari en daarna zijn doelen van de Houthis bestookt door de Verenigde Staten en Engeland (nr. 12 en nr. 16 op de kaart).

Iran leek tot nu toe vooral via haar satellietgroepen te werken zoals Hamas, Hezbollah, de Houthis en vele militias in Irak en Syrië. Iran ziet in de Verenigde Staten en Israël haar grootste vijanden, maar heeft een directe confrontatie tot nu toe steeds vermeden. Ondanks jaren van sancties tegen Iran, heeft dit land een uitgave voor defensie die tot de 10 hoogste in de wereld gerekend wordt. Iran is vooral bezig geweest om haar wapenproductie op te voeren en heeft nu raketten (missiles) die 2.000 km ver kunnen vliegen. Ook heeft ze een drone productielijn die o.m. drones aan Rusland levert.

Het probleem van Iran is dat zij niet alleen in het buitenland aangevallen wordt, maar ondertussen ook op eigen grondgebied. Op 3 januari werden bijna 100 personen gedood tijdens een herdenkingsdienst bij het graf van generaal Soeleimani (nr. 10 op de kaart). Deze aanslag is opgeëist door de Soennitische Islamitische Staat (ISIS), die in Irak en Syrië opereert. Iran heeft vorige week raketaanvallen gelanceerd op Erbil in Irak tegen een vermeende Israëlitische steunpost (nr. 13), in Idlib in Syrië tegen ISIS (nr.14) en in Balochistan in Pakistan tegen rebellen die van daaruit Iran binnenvallen (nr.15). Pakistan heeft als antwoord ook een luchtaanval gedaan in Iran op Balochstaanse rebellen die Pakistan zouden zijn binnengevallen (nr. 17). De vraag is of Iran alleen maar haar nieuwe raketten uittest of inderdaad stappen gaat zetten richting Israël. In ieder geval wordt de situatie ingewikkelder.

Marten Schalkwijk

Politiek analist