Net als oud-officier Roy Bottse heb ook ik na 41 jaar tabak van ‘de kwestie Valk’: het hoofd van de Nederlandse militaire missie in Suriname, die in de aanloop naar 25 februari 1980 aan SKM-officieren gezegd zou hebben: ‘als jullie het niet doen, dan doen de onderofficieren het’ en aan Desi Bouterse, na zijn gelukte machtsovername het advies gaf snel een informateur te benoemen. Dit werd als bewijs aangevoerd dat kolonel Valk – lees Nederland – een dikke vinger in de pap had.

Wie echter net als ik op 25 februari 1980 in Paramaribo getuige was van de militaire putsch, duikt toch uit nieuwsgierigheid in Hans Valk – over een Nederlandse kolonel en een coup in Suriname (1980) van onderzoekster Ellen de Vries, dat uitgerekend op 25 februari jongstleden uitkwam.
Het is een knap staaltje van auteur om de SP-motie van 2 februari 2021 in dit boek mee te nemen. Ondersteund door een meerderheid, vroeg de Socialistische Partij premier Rutte het slot van de geheime documenten te halen op ‘de kwestie Valk’. Dat slot dat Rutte (I) in 2011 instelde – staatsgeheim tot 2060! –, was de trigger voor Ellen de Vries om met een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) en op de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Defensie) op onderzoek uit te gaan.

Wassen neus
In haar gedegen en goed gedocumenteerd onderzoek laat Ellen de Vries zien dat het besluit tot staatsgeheim een wassen neus is gebleken. Achteraf gezien, een blamage voor alle mensen die zich in het recente verleden publiekelijk hebben beijverd voor openbaarmaking. Via die WOB-procedure kon de auteur in het archief van Buitenlandse Zaken het dossier Valk inkijken, maar ze vond niet alles. Ook bleek dat ‘het dossier’ sinds maart 1984, 20 jaar lang in de leeszaal van de Tweede Kamer lag te verstoffen voordat het naar het Nationaal Archief werd afgevoerd. Geen Kamerlid dat ernaar omkeek.

De Vries’ toevalstreffer was het persoonlijk archief van Gerard van Westerloo (1943-2012) dat zij mocht inkijken. Deze journalist schreef met collega Elma Verhey in het weekblad Vrij Nederland in 1983 een serie verhalen waarmee werd blootgelegd dat kolonel Hans Valk in Paramaribo zijn boekje behoorlijk te buiten was gegaan. Dit nieuws sloeg in als een bom en op verzoek van de Kamer kwam een onderzoek – het rapport van de oud-rechter Bart Pronk – dat in 1984 werd behandeld. Bij dat rapport zat een geheime bijlage – rapport van majoor Koenders van 7 september 1981 – dat de Kamerleden vlak voor de behandeling vertrouwelijk konden inzien. Wel nu, Ellen de Vries vond dit supergeheim dossier in het archief van Van Westerloo. Het bestaat in totaal uit 5 rapporten en notities. Als bewijs van de ontmaskering heeft de auteur de ‘Geheime documenten Valk’ in het boek als bijlage opgenomen (pagina 189 tot 242. De inhoud hiervan beveel ik van harte aan als eindexamenonderdeel aan de militaire academie in Suriname; bestudeer het rapport van majoor Koenders en onderbouw de stelling dat Valk wel/niet de regisseur is geweest van de staatsgreep. Nog vele andere varianten zijn mogelijk.

Hard bewijs ontbreekt
De auteur heeft haar onderzoek uitgevoerd vanuit de Valk-these – hij heeft het bedacht en/of geregisseerd en vanuit de Surinaamse these – de militairen hebben het alleen gedaan. Er is volgens haar geen hard bewijs dat Valk, de geestelijke eigenaar is geweest van de staatsgreep. Ik vind dit na 41 jaar niet meer zo relevant. Waardevoller is dat het boek een onthutsend beeld schetst van de Nederlandse ambassadeur en Valk – hij was ook militair attaché – die met elkaar overhoop lagen. De ene hand wist niets van wat de andere deed waardoor rapportages van Valk, ‘jongens het gaat hier gigantisch verkeerd’, niet in politiek Den Haag aankwamen; noch op Defensie noch op Buitenlandse Zaken. De wake up call kwam pas na 25 februari 1980.

Over de Suriname-these tast de auteur in het halfduister. Sommige nog in leven zijnde hoofdrolspelers herinneren zich niets meer over Valk (Van Rey en Neede); Chas Mijnals claimt de bedenker te zijn van de op papier uitgetekende coup, maar kan dit niet tonen als de onderzoekster erom vraagt; John Hardjoprajitno, zegt dat wat hij heeft gezien van Horb en Bouterse was en voor wat Bouterse betreft verwijst de auteur onder meer naar het interview ‘De getuigenis van Desi Bouterse (2017) van Sandew Hira. Terecht stelt Ellen de Vries dat in Suriname nog veel te onderzoeken valt over de de staatsgreep – hoe zat het bijvoorbeeld met de politieke beïnvloeding. 

Nu het mysterie is ontrafeld rest de vraag waarom tien jaar geleden besloten werd een cruciale gebeurtenis uit onze gezamenlijke geschiedenis tot 2060 op slot te zetten. Persoonlijk denk ik aan een besluit uit voorzorg toen werd aangedrongen op nieuw onderzoek naar de Nederlandse politionele acties in voormalig Nederlands-Indië. In het verlengde hiervan moest uitgesloten worden dat ook om nieuw onderzoek naar de ‘kwestie Valk’ gevraagd zou worden.

roy.khemradj@gmail.com

Hans Valk, over een Nederlandse kolonel een coup in Suriname (1980) – Ellen de Vries. Uitgever: Walburgpers. Het boek kost €24,95 en als E-book €12,95.