Column: We hebben allemaal verloren…

Donderdag is het zover. Suriname staat dan op een kruispunt in zijn geschiedenis. Alles hangt af van hoe de constitutionele crisis wordt opgelost. Er zijn twee oplossingsmodellen: de weg naar definitieve vrede of de weg naar gewapende escalatie. Meer opties zijn er niet. Ik ben optimistisch en denk dat Suriname de weg naar definitieve vrede zal weten te vinden.

Sinds 1980 is er een situatie ontstaan waarbij twee kampen tegenover elkaar zijn komen te staan in gewelddadige confrontaties. Tussen 1980 en 1982 zijn er verschillende coups en tegencoups geweest die geresulteerd hebben in doden met als dieptepunt 8 december 1982 met 15 doden. Tussen 1986 en 1992 leidde de Binnenlandse Oorlog tot honderden doden die nooit de aandacht hebben gehad die 8 december heeft gehad. Dezelfde krachten die tussen 1980 en 1982 in conflict waren met elkaar, waren ook in de Binnenlandse Oorlog elkaars tegenpolen. Sommige families van 8 december waren direct betrokken bij de steun aan de Binnenlandse Oorlog.

Het 8 decemberproces is ogenschijnlijk een juridische aangelegenheid. Zo wordt het door één partij in het 35-jaar durende conflict gepresenteerd. In werkelijkheid is het de voortzetting van een oorlog die afwisselend gevoerd wordt met gewelddadige en niet-gewelddadige middelen.

In zekere zin is de misstap van de Krijgsraad een geschenk uit de hemel. Het heeft ons eindelijk gebracht naar het kruispunt dat ooit betreden moest worden.
Alle studenten rechten leren in het eerste college het principe van de scheiding der machten. Ze leren niet dat het een koloniale achtergrond heeft, maar ze leren wel dat wetten gemaakt worden door de wetgever en de rechter de wetten uitvoert. Een rechter kan een wet niet toetsen en zeggen: deze wet geldt niet. Dat is voorbehouden aan een ander orgaan, het constitutioneel hof.

Na de onafhankelijkheid had de toenmalige regering o.l.v. Henck Arron dit orgaan moeten instellen. Nu gaan politici in toga, de rechters van de Krijgsraad, deze nalatigheid gebruiken om op de stoel te gaan zitten van het constitutioneel hof en denken dat het zomaar kan. Het meest schokkend is dat sommige juristen met een afgeronde opleiding dit gaan verdedigen.

Deze actie van de Krijgsraad heeft onthuld wat het werkelijke doel is van het hele proces: niet om een goede rechtsgang te laten voltrekken, maar om een politiek doel te bereiken, namelijk een splitsing veroorzaken in de gewapende macht die via een coup de gekozen regering van Bouterse ten val moet brengen. Immers, de uitvoering van een vonnis van de Krijgsraad kan niet zonder de inzet van de gewapende macht. Dat weet iedereen.

De Chinezen hebben hetzelfde karakter voor crisis en voor nieuwe kansen. De kans dat de gewapende macht de zijde kiest van de Krijgsraad is miniem. Maar de crisis heeft wel voor iedereen duidelijk gemaakt dat de tijd van kiezen is aangebroken: definitieve vrede of gewapende escalatie.
Wie moet die keuze maken? Het gaat om twee groepen: politici en het volk.
Bouterse heeft aangeven dat hij een oplossing zoekt binnen wet en recht. Dat wil zeggen dat zijn adviseurs denken dat er binnen de wetgeving een artikel te vinden is die het 8 decemberproces stopzet. Laten we ervan uitgaan dat dat zo is.
Dit biedt de oppositie de kans om te kiezen voor definitieve vrede. Immers, ze willen zelf een oplossing binnen wet en recht. Natuurlijk gaan de krachten die uit zijn op een gewelddadige escalatie moord en brand roepen. Dat zien we nu al gebeuren.

Het Internationale Juristen Comité komt met een verklaring waarin ze de Krijgsraad ondersteunt, ook al gaat deze op de stoel zitten van de wetgevende macht. Deze club heeft een grappenmaker, Jeff Handmaker, naar Suriname gestuurd om het proces bij te wonen. Ik had Handmaker eerder bekritiseerd omdat hij sprak over de plicht tot vervolging alsof dat een wet van God is in plaats van een keuze die mensen maken.

Handmaker nam me dat niet in dank af. Hij is werkzaam bij het Institute for Social Studies (ISS) in Den Haag. Op 29 maart 2016 organiseerden studenten op ISS een bijeenkomst over de vluchtelingencrisis in Europa en nodigden mij uit om te spreken. Handmaker heeft toen docenten op het ISS proberen te mobiliseren om te verhinderen dat ik ging spreken. De organisatoren vonden dat een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting en dreigden de bijeenkomst buiten ISS te organiseren en de ISS aan te klagen wegen de aantasting van de vrijheid van meningsuiting. ISS bond in en ik kon gewoon in haar zaal spreken. De studenten vonden het vreemd dat Handmaker een kwestie over Suriname laat meespelen om mij te verbieden om te spreken over vluchtelingen in Europa. Ze schreven een email naar Handmaker waarin ze hem vroegen om een debat met mij aan te gaan over de situatie in Suriname. Handmaker, die zich in Suriname presenteert als een expert, durfde niet en weigerde. En dit is de man die Suriname de les gaat lezen over wat een democratische rechtstaat inhoudt. Belachelijker kan het niet. Het Internationale Juristen Comité zou zich moeten schamen met zo’n vertegenwoordiger.

De Interreligieuze Raad in Suriname (IRIS) is zich ook gaan mengen in de eindstrijd. Ze gaf een verklaring uit getekend door Madlies Moeslimien Suriname, bisschop RK Bisdom, Surinaamse Islamitische Vereniging, Sanatan Dharm Maha Sabha Suriname en Arya Dewaker waarin ze spreekt over een morele crisis. Ze eist dat de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht geëerbiedigd moet worden en bedoelt dus dat de Krijgsraad ondersteund moet worden. Ze bedoelt niet dat de wetgevende macht gerespecteerd moet worden. Nu zou je denken dat ze citaten uit de Bijbel, Koran of Veda’s zouden overleggen waaruit blijkt dat God vindt dat de rechterlijke macht op de stoel mag gaan zitten van de wetgevende macht. Niks daarvan. Je moet ze maar op hun woord geloven dat God dat vindt. Deze mensen verliezen hun autoriteit, integriteit en geloofwaardigheid door religie te misbruiken voor politieke doeleinden.

Er is inderdaad een morele crisis in Suriname, en die heeft een naam: hypocrisie. Waarom spreken deze organisaties zich niet uit over het meten met dubbele maten. Vindt God dat je wel iemand in stukjes mag kappen, zolang hij maar tot het andere kamp behoort? Heeft oog-om-oog tand-om-tand nu plotseling de roep om vergeving vervangen? Zeggen Allah, Christus en Ram dat het leven van mijn broer die bij 8 december omgekomen is, meer waard is dan het leven van Gerrit Weewee, de broer van Eddy Weewee die samen met mij in het Comité Slachtoffers en Nabestaanden van Politiek Geweld zit? Welke teksten in de Bijbel, Koran en Veda’s rechtvaardigen het schreeuwen over de doden van 8 december en het zwijgen over de doden van de Binnenlandse Oorlog? Er is inderdaad een morele crisis in Suriname en IRIS is de trieste illustratie daarvan.

Alle mobilisatie van deze krachten in de eindfase van de strijd van de afgelopen 25 jaarheeft één doel: het inspreken van moed bij potentiële coupplegers in het leger om toe te slaan. We hebben het gezien in Egypte. Een democratisch gekozen regering wordt met steun van het Westen ten val gebracht door het leger. Maar Suriname is geen Egypte. Ik denk niet dat dit zal gebeuren.

De regering stelt dat ze met een oplossing zal komen binnen wet en recht. Stel dat de oppositie weigert om mee te werken aan die oplossing. Dan neemt ze daarmee een grote hebi op haar schouders. Want als ze in 2020 aan de macht komt – dat valt nog te bezien – dan is ze verplicht om de oplossing binnen wet en recht teniet te doen en dus opnieuw de kwestie van gewapende escalatie op de agenda te zetten. Met andere woorden: de verkiezingsslogan die ze op haar bord krijgt, is: kies ons, dan kies je voor instabiliteit, want we gaan de oplossing van Bouterse van tafel vegen en de weg naar gewapende escalatie heropenen.
Om die hebi te voorkomen is het van belang om nu de keuze voor staatsmanschap te maken en te zeggen: het is tijd om te erkennen dat er een groot probleem is dat we moeten oplossen, namelijk het risico van gewapende escalatie uit de politiek halen en het 8 december proces stopzetten.

Ik heb vaker een alternatief voorgesteld voor de stopzetting van het 8 december proces, namelijk een proces van verzoening en dialoog. Hoe ziet dat eruit?
1. De instelling van een Dag van Nationale Rouw, waarbij alle slachtoffers sinds 1975 herdacht worden.
2. De intrekking van de twee amnestiewetten (feitelijk is de laatste amnestiewet een kleine wijziging van de eerste) en de vervanging door een nieuwe wet die de slachtoffers centraal stelt (erkenning, spijtbetuiging, compensatie, educatie e.d.).
3. Activiteiten gericht op het bevorderen van dialoog en verzoening in het onderwijs en het maatschappelijk verkeer.
Het is tijd om als verstandige mensen bij elkaar te zitten en te zeggen: laten we deze zwarte bladzijde in onze geschiedenis omslaan en de samenleving niet meer belasten met dit probleem.
Daarna kan de oppositie gewoon doorgaan om de regering uit te maken voor incompetent en corrupt. Ze kan haar kritiek gepaard doen gaan met haar alternatieven. Dat is wat je mag verwachten van een oppositie. Dat is haar rol in een parlementaire democratie.

In verkiezingen zal het volk dan haar oordeel uitspreken. En dit alles kan verlopen zonder de eeuwige dreiging dat gewelddadige escalatie ergens op de loer ligt omdat krachten in binnen- en buitenland daarop aansturen.
Als politici er niet in slagen om te doen wat nodig is, dan moet de tweede groep het voortouw nemen: het volk van Suriname. Het Comité Slachtoffers en Nabestaanden is een initiatief vanuit een groep die direct getroffen is door politiek geweld. Daar hebben we de harde les geleerd dat niemand heeft gewonnen en we allemaal verloren hebben. Ik heb een broer verloren op 8 december. Eddy Weewee heeft een broer verloren in de Binnenlandse Oorlog. Talloze families hebben een zoon, vader of broer verloren bij de politie, het leger, in het binnenland en in de stad. Moeders en dochters zijn verkracht in het binnenland. Niemand heeft gewonnen.
Maar alle Surinamers hebben wat te winnen als we het 8 decemberproces stopzetten en definitief de weg van vrede volgen in plaats van de weg van confrontatie.

Ik geloof wel degelijk dat er verstandige mensen zijn in Suriname. Ik dacht altijd dat de procureur-generaal Roy Baidjnath Panday een ietwat saaie man was die vooral strikt de regels wil volgen naar de letter van de wet. Ik weet niet waar ik dit vooroordeel op baseer, want ik heb nooit een diepgaand gesprek met hem gehad. Toen ik een verslag las van zijn speech bij de beëdiging van zes advocaten, zag ik dat hij de moed had om zich duidelijk uit te spreken over de enorme discussie over de huidige juridische kwesties. In mijn column over
wetgeving en moraal stelde ik de vraag: waarom hebben we een wetgeving in een land? Sommige mensen denken dat regels een doel zijn op zichzelf. En natuurlijk hebben we regels nodig. Baidjnath Panday zegt terecht: “Rechtelijke beslissingen dienen op basis van de condities van de grondwet, altijd gerespecteerd te worden.” De kop van het artikel in Starnieuws luidde: “Procureur-generaal: Rechtelijke beslissingen respecteren.” Dat was niet opmerkelijk voor een pg. Opmerkelijk was deze opmerking: “In de kern heeft de uitspraak tot doel om te beslechten datgene wat als geschil is voorgelegd. Als meest ultieme doel: vrede tussen partijen te herstellen en bewaren.” Het doel van de wetgeving is niet om regels te volgen omwille van de regels. Het doel is om vrede tussen partijen te herstellen en te bewaren. Wat doe je als de regels leiden tot oorlog? Baidjnath Panday geeft het antwoord: het doel van de wetgeving is niet om oorlog te continueren, maar vrede te sluiten en te bewaren. Ik hoop dat er meer mensen zijn die zo’n een fundamentele visie op de rechtspraak kunnen formuleren. Ik weiger te geloven dat hij de enige is.

Sandew Hira