The end game: Confrontatie

(Ingezonden)

Het besluit van de Krijgsraad om de gewijzigde Amnestiewet van 2012 die door het parlement is aangenomen opzij te schuiven, luidt de eindfase in van een conflict dat sinds 1980 is ontstaan. De uitspraak heeft twee dimensies: een juridische en een politieke. De scheiding tussen wetgevende macht (parlement) en rechterlijke macht (justitie) was altijd gebaseerd op het idee dat wetten worden gemaakt door het parlement en de toetsing van de wetten niet door de rechter wordt gedaan. In de Nederlandse grondwet is het zelfs verboden in artikel 120 van de grondwet: “De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en verdragen."
De uitspraak van de Krijgsraad heeft een constitutionele crisis veroorzaakt omdat de rechter op de stoel is gaan zitten van de wetgevende macht. De vraag naar het waarom is geen juridische vraag, maar een politieke. Het politieke antwoord is simpel: de rechterlijke macht heeft door deze actie haar onafhankelijkheid verloren en is onderdeel geworden van een politieke strijd die al 35 jaar voortduurt. En dat heeft ernstige politieke gevolgen.

Laten de juristen maar verder babbelen over wat juridisch wel of niet kan. Ik wil in dit stuk een analyse geven van de politieke implicaties van deze daad. Mijn critici zullen met hun standaardkritiek komen over de aantasting van de rechtsstaat en mijn rol daarin. Dat laat ik over me heen lopen en zal daar niet op reageren.
Ik analyseer politieke processen al decennialang. En wat er nu gebeurt, zou iedere Surinamer grote zorgen moeten baren. Ik zal uitleggen waarom.

Kruispunt
Wat gebeurt er als de rechterlijke macht haar onafhankelijkheid heeft verloren? Dat betekent dat de groep van aangeklaagden met recht kan zeggen: “We accepteren de legitimiteit van de rechter niet meer. Dus weigeren we gevolg te geven aan de uitspraak van de rechter.” En als de groep vervolgens zegt: “Wie aan één van ons komt, komt aan ons allemaal”, dan wordt daarmee gezegd tegen de rechter: “Je uitspraak kun je alleen effectueren als je een gewapende macht hebt, die dit kan afdwingen.” En laat het duidelijk zijn: tegenover een mogelijke gewapende macht die de Krijgsraad steunt, zal een andere gewapende macht staan die bereid zal zijn om de groep van aangeklaagden te verdedigen. Als we in die situatie belanden – en die ligt niet ver voor ons – dan heb je feitelijk een situatie van een burger oorlog die op ieder moment kan uitbreken.
Dit is geen kwestie meer van persverklaringen, opiniestukken en analyses, maar een kwestie van macht. En Mao Zedong zei het al: “Macht komt uit de loop van een geweer.”

De vraag is dus hoeveel steun de Krijgsraad en haar supporters in het leger zal hebben en wie zal durven om de eerste stap te zetten in een gewelddadige confrontatie. Dit is de situatie waarin we beland zijn door een roekeloze politiek van een juridische steekspel die Suriname heeft doen belanden op een kruispunt: hoe willen we de politieke strijd van de afgelopen 35 jaar eindigen? Er zijn twee wegen: een gewelddadige confrontatie of verzoening en dialoog. Andere opties zijn er niet. Andere landen, zoals Zuid-Afrika, hebben moeten dealen met dit dilemma.
En die ultieme confrontatie zal Suriname 10, 20 of 30 jaar terugzetten in haar ontwikkeling. De belangrijkste krachten achter deze ontwikkeling zitten niet in Suriname. Bij de Binnenlandse Oorlog hebben we gezien dat Nederland 33 miljoen heeft gestopt om de oorlog te steunen met honderden doden tot gevolg. Niemand in Nederland lag wakker van die doden, zoals men in Amerika of Den Haag ook niet wakker ligt van de burgeroorlogen die ze in Libië, Irak of Egypte hebben veroorzaakt.

Maar voor iedere Surinamer die het meent met volk en land is het uur van de waarheid aangebroken: wil je de kwestie van de zogenaamde onafhankelijkheid van de Krijgsraad naar haar uiterste consequentie brengen en een gewapende confrontatie riskeren, of wil je een weg kiezen om een politiek conflict op een politieke manier op te lossen, zoals Mandela in Zuid-Afrika heeft gedaan.
Hoewel ik meningsverschillen heb met Chan Santokhi, heb ik tot nu toe toch diep respect voor de man gehad. Ik heb hem een paar keer gesproken, en had het gevoel dat hij in staat is om uit te stijgen boven de partijbelangen en de druk die Nederland op hem uitoefent en hij de statuur van Lachmon kan aannemen en een staatsman kan worden.
Daarom was ik teleurgesteld door de verklaring van de VHP n.a.v. het besluit van de Krijgsraad waarin ze stelt dat dit besluit gunstig is voor de rechtsstaat. Niets is minder waar. Het is een doodsklap voor de rechtsstaat omdat de rechterlijke macht haar onafhankelijkheid heeft verloren en politieke posities heeft ingenomen.
Denk nu na in termen van dammen of schaken. Je moet dus een aantal zetten vooruit denken.

Rampzalig scenario
Wat is het meest waarschijnlijke scenario dat zich gaat ontvouwen, nu de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ter discussie staat?
De aangeklaagden: sommige individuen die aangeklaagd zijn in het 8 december proces gaan zich als groep verenigen en nemen een gemeenschappelijk standpunt in waarin ze de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht verwerpen. Vervolgens roepen zij hun advocaten terug en weigeren verder deel te nemen aan het proces. De poppenkast van het proces zal zich voltrekken zonder de deelname van de aangeklaagden.
De regering: de regering verklaart n.a.v. van het besluit van de Krijgsraad dat Suriname zich in een constitutionele crisis bevindt. Zij stelt nadrukkelijk de onafhankelijkheid van de Krijgsraad aan de orde en bepaalt dat de uitvoerende macht (de regering) haar medewerking aan het rechtsproces zal stopzetten. D.w.z. dat alle faciliteiten van de Krijgsraad worden ingetrokken (ruimte, beveiliging etc.), omdat de Krijgsraad zich boven de wetgevende macht stelt. Ook zal de regering weigeren om de gewapende macht in te zetten voor de uitvoering van eventuele uitspraken (arrestatie van verdachten).
De oppositie: de oppositie gaat moord en brand schreeuwen en de regering beschuldigen van aantasting van de rechtsstaat. Nederland zal dat ondersteunen met eigen verklaringen over “handen af van de rechtsstaat”.

Maar verklaringen stellen in deze fase niet veel voor. Het gaat om daden, als de gewapende macht via de regering afstand neemt van de Krijgsraad. Een eerste daad zal zijn om de krachten die in het leger nadenken over een coup voor de keuze te stellen: doe nu een coup poging of nooit. Er zijn mensen die hun hoop vestigen op militairen die in actie zouden kunnen komen. De tijd is aangebroken om dat te doen. Als deze militairen inschatten dat ze niet sterk genoeg zijn, en niet durven om de eerste stap naar een coup te zetten, dan is de volgende zet het op straat brengen van mensen om een situatie van politieke instabiliteit te scheppen. In dit scenario is ook gerekend op een buitenlandse invasie. Mensen die gaan demonstreren en eisen dat de regering aftreedt, is zo langzamerhand normaal. De regering zal daar niet wakker van liggen en dat zal ook niet leiden tot een buitenlandse invasie. Je moet dus hopen dat de demonstraties ontaarden in gewelddadigheden (dat is te organiseren door de demonstranten), zodat je vervolgens een oproep kunt doen voor een buitenlandse interventie. Maar het is nog zeer de vraag of die oproep zal leiden tot de inzet van militairen door Amerika en Nederland. Buitenlandse invasies worden niet op afroep gepleegd. En buitenlandse invasies gaan gepaard gaan met veel doden.

De escalatie: als de regering niet buitenproportioneel optreedt tegen gewelddadigheden (politie arresteert de mensen die vernielingen plegen en laat het voorlopig daarbij) dan ontstaat een situatie van gewapende vrede die ieder moment kan omslaan in een oorlog. Misschien dat een gewapende groep aanslagen pleegt in naam van één of andere bevrijdingsfront voor herstel van de rechtsstaat. De oppositie kan ook besluiten om het bij verklaringen te laten en de Krijgsraad laten hangen. Ze weet dat als ze in 2020 aan de macht komt, de oorlog alleen maar uitgesteld zal worden. Een deel van de gewapende macht zal de confrontatie aangaan met de dan gekozen regering die besluit om de Krijgsraad nieuw leven in te blazen.

Dit is een mogelijk scenario. Het is voor Suriname ook een rampzalig scenario.
Dit is echter wel de situatie waarin Suriname de komende weken en maanden in zal belanden. En de vraag die iedere Surinamer zich moet stellen is: wil je hiernaartoe gaan of wil je de oplossing van Mandela proberen wat inhoudt een weg van verzoening en dialoog. Ik pleit al een hele tijd voor de oplossing van Zuid-Afrika. Concreet heb ik voorgesteld om op 30 juni een dag van nationale rouw te houden. Het is opvallend dat de Krijgsraad die dag heeft gekozen om haar zitting te houden. Dat is geen toevalligheid, maar een politieke zet. Ook stel ik voor om beide amnestiewetten in te trekken en te vervangen door een algemene amnestiewet waarin iedereen amnestie krijgt en de slachtoffers centraal staan in de wet.

Staatsmanschap nodig
Ik roep Chan Santokhi op om zich op te stellen als een staatsman en de lange termijn belangen van Suriname te stellen boven de korte termijn partijbelangen en deel te nemen aan het traject van dialoog en verzoening waarmee 8 december voorgoed kan worden opgelost.
De tijd is gekomen om te doen wat Lachmon indertijd gedaan heeft bij een andere historische gebeurtenis in 1975: het voorkomen van een crisissituatie waarbij iedereen in Suriname gaat verliezen en niemand gaat winnen.

Een tweede belangrijke persoon in de Surinaamse politiek die in deze crisis een cruciale rol kan spelen is Brunswijk. Hij heeft amnestie gehad in de eerste amnestiewet. Brunswijk heeft de verwoestende effecten meegemaakt van de Binnenlandse Oorlog op de Marrongemeenschap. Brunswijk weet als geen ander dat gewelddadige confrontatie een voorspelbaar begin kunnen hebben, maar heel vaak een onvoorspelbaar einde. Hij kan staatsmanschap tonen door zich niet meer afzijdig te houden, maar nu luid en duidelijke een keuze maken: of het 8 decemberproces en de daarin besloten confrontatie wordt stopgezet en de weg van dialoog en verzoening wordt bewandeld, of we gaan richting een gewelddadige confrontatie tussen militaire krachten die de Krijgsraad willen steunen en militaire krachten die dat niet willen doen.
De tijd van staatsmanschap is aangebroken.

Sandew Hira