Een bijdrage aan het debat over de Trias Politica

De discussie over de machtsverdeling in Suriname – de trias politica – richt zich vaak op de politieke verhoudingen tussen de uitvoerende en wetgevende macht. Een sociologische analyse van de derde macht, de rechterlijke, blijft echter veelal onderbelicht. Dit artikel beoogt die leemte te vullen door de samenstelling van de rechterlijke macht te plaatsen tegen de achtergrond van de Surinaamse plurale samenleving, zoals gedefinieerd door Furnivall: “een samenleving die bestaat uit groepen die etnisch, raciaal of cultureel sterk verschillen en grotendeels gescheiden leven, maar economisch en politiek wel verbonden zijn.”

Vanuit sociologisch perspectief is een instelling nooit louter een neutraal orgaan; zij is een sociale constructie die de structuren en verhoudingen van de samenleving weerspiegelt of juist weerspreekt. De rechterlijke macht, als hoeksteen van de democratische rechtsstaat, is hierop geen uitzondering. Haar legitimiteit en functioneren zijn intrinsiek verbonden met haar perceptie door de burger.

Waarom proportionele diversiteit een voorwaarde is voor machtenscheiding
De theoretische scheiding der machten krijgt pas praktische betekenis wanneer elke macht daadwerkelijk namens de hele samenleving functioneert. Historicus Gert Oostindie benadrukt in zijn werk Het paradijs overzee: De ‘Nederlandse’ Caraïben en Nederland de risico’s van etnische dominantie binnen bestuurlijke instituten. Een rechterlijke macht die niet representatief is, verwordt in de praktijk tot een verlengstuk van de heersende sociale orde in plaats van een onafhankelijke controle daarop. Dit ondermijnt de essentie van de trias politica.

Proportionele diversiteit is daarom geen doel op zich, maar een fundamentele voorwaarde voor een gezonde machtsbalans. De voordelen zijn sociologisch gezien cruciaal:

1. Systemisch vertrouwen (naar Luhmann): Vertrouwen is de basismunt van een stabiel sociaal systeem. Een diverse rechterlijke macht is een krachtig signaal naar alle bevolkingsgroepen dat het rechtssysteem van hen is, wat het systeemvertrouwen aanzienlijk versterkt.

2. Cultureel kapitaal (naar Bourdieu): Rechters beschikken over juridisch kapitaal. Een homogene macht heeft een eenzijdige culturele bagage. Diversiteit brengt een rijker cultureel kapitaal in de rechtszaal, wat leidt tot vollediger en rechtvaardiger juridische afwegingen.

3. Legitimiteit: De sociologische legitimiteit van een vonnis berust niet alleen op de juiste toepassing van de wet, maar ook op het gevoel dat de rechter de sociale realiteit van de procespartijen begrijpt.

De risico’s van een homogene rechtsmacht: meer dan tunnelvisie
Een gebrek aan diversiteit heeft diepgaande sociologische consequenties:

* Symbolisch geweld: Een niet-representatieve macht kan, onbedoeld, de culturele codes en normen van de dominante groep opleggen aan andere groepen. Dit wordt in de sociologie symbolisch geweld genoemd: de onzichtbare, geïnternaliseerde machtsuitoefening die sociale ongelijkheid in stand houdt.

* Erosie van legitimiteit: Wanneer burgers de rechterlijke macht niet als de hunne zien, verschuift de perceptie van vonnissen van “een onafhankelijke uitspraak” naar “een uitspraak van een andere groep”. Dit is een kiem voor maatschappelijke frustratie en wantrouwen, zoals Oostindie waarschuwde voor excessen.

* Gebrek aan reflexiviteit: Institutionele blinde vlekken worden nooit gecorrigeerd. Een diverse samenstelling dwingt tot continue interne reflectie en kritiek, essentieel voor een levend en adaptief rechtssysteem.

Naar een sociologisch bewuste trias politica
Het bevorderen van proportionele diversiteit binnen de Surinaamse rechterlijke macht is daarom geen kwestie van politieke correctheid, maar van constitutioneel en sociologisch inzicht. Het is een essentieel onderdeel van een trias politica die haar naam waardig is: een stelsel waarin de machten niet alleen juridisch, maar ook sociaal van elkaar gescheiden en onafhankelijk zijn, en waarin de rechterlijke macht als ware afspiegeling van de natie optreedt als onpartijdige arbiter.

Laten we in het maatschappelijk debat de derde macht niet vergeten. Laten we streven naar een rechterlijke macht die niet alleen recht spreekt over de samenleving, maar ook recht doet aan de samenleving in al haar plurale verscheidenheid. Dit is de ultieme garantie voor een duurzame en rechtvaardige democratie.

E. Koenders, BA