Een lakmoesproef voor het onderscheiden van autoritair populistische en democratische politieke leiders en partijen is de houding ten opzichte van de onafhankelijke rechtspraak. Ik heb het daarbij niet over lippendienst. Het gaat om de pervasieve houding, de attitude onder alle omstandigheden in standpunten, suggesties, gedrag en in het nalaten van standpunten, suggesties en gedrag.

Democratische politieke leiders en partijen tonen terughoudendheid als een zaak ter beoordeling ligt bij de rechter. Zij respecteren de onafhankelijke rechtspraak en begrijpen hoezeer de rechtvaardigheid van onpartijdigheid stoelt op respect voor de feitelijkheid. Zij weten hoe historisch de idee van het sociaal contract is gegroeid tot politiek-moreel kader voor maatschappelijke vrede, wederzijdse erkenning en de rule of law. 

Democratische leiders zijn ook terughoudend als de rechtbank (mogelijk) tot een voor hun persoonlijk nadelig vonnis zou komen. Als elke burger verdedigen zij zich, al dan niet bijgestaan door een advocaat, voor de rechter. Zij zullen echter binnen en buiten de rechtszaal op geen enkele wijze de onafhankelijkheid en het gezag van de rechtbank aantasten, omdat zij beseffen dat het maatschappelijke belang van een onafhankelijke rechtspraak het belang van hun persoonlijke casus ver overstijgt. Echte democratische leiders lopen voorop in rechtsstatelijke ethiek. Zij laten er geen misverstand over bestaan: niemand staat boven de wet!

De democratische rechtsstaat heeft als uitgangspunt, indachtig het gelijkheidsbeginsel, het w i j (burgers). Zij is inclusief. Het autoritair populisme ademt het wij-zij vijanddenken. Zijn zuurstof is uitsluiting, (politieke) discriminatie. De autoritair populistische leider werpt zich op als de verpersoonlijking van het 'wij', veelal 'het volk' genoemd. Wie door de autoritair populistische leider willekeurig tot het zij- de andere-de zondebok-de vijand wordt veroordeeld, heeft het nakijken als het gaat om compassie, grondrechten en gelijkwaardig burgerschap. De autoritair populistische leider speelt graag voor eigen rechter. 

Contempt of court, minachting van de rechtbank, ontkenning van de rechtvaardigheid van onpartijdigheid, ligt in het dna van het autoritair populisme. In verschillende landen zien we dan ook de uitingen daarvan: onafhankelijke rechtspraak voorstellen als politiek proces, intimidatie van rechters, politieke mobilisaties tegen de onafhankelijke rechtspraak, leugens en laster onder ede, rechters dreigen met maatschappelijke onrust en indien mogelijk partijpolitieke benoemingen in de rechterlijke macht om die van binnenuit van haar integriteit en onafhankelijkheid te beroven.