Twee economische grootmachten
De Verenigde Staten zijn vanaf 1916 de grootste economie in de wereld. China heeft echter een spectaculaire economische groei doorgemaakt in de afgelopen 20 jaar. Ze zijn van de vijfde plaats in 2005 gestegen naar de tweede plaats. Het IMF schatte het Bruto Nationaal product van de VS voor dit jaar op bijna USD 27 biljoen (in het Engels: trillion) en dat van China op bijna USD 18 biljoen. Als derde en vierde komen Duitsland en Japan met iets meer dan USD 4 biljoen en daarna India, Engeland en Frankrijk, elk met meer dan USD 3 biljoen. 

De cijfers tonen aan dat de VS en China momenteel de twee economische grootmachten in de wereld zijn, waarbij de verwachting is dat China over 20 tot 30 jaar de VS zal hebben ingehaald. Economische macht vertaalt zich uiteindelijk in politieke macht dan wel invloed. China heeft die politieke vertaling steeds geminimaliseerd en zich primair op het economische gericht, maar kan er als grootmacht niet omheen. De invloed van China begint zich dan ook steeds meer te manifesteren in de wereld. President Xi Jinping van China is degene die dit goed begrijpt en dit proces leidt (zie mijn column van 10 maart).

Opgelopen spanningen in de relatie
De VS ziet China als een bedreiging van haar positie in de wereld. Tegelijkertijd is er een enorme handel met China, maar die handel is al jaren onevenwichtig. De VS exporteerde in 2022 zo een USD 196 miljard naar China en importeerde voor USD 563 miljard. De VS heeft al jarenlang een handelstekort van meer dan USD 300 miljard per jaar. De VS wil dat gat kleiner maken en heeft onder voormalig president Trump in 2018 de import van bepaalde producten onderworpen aan extra voorwaarden. Hiermee is een ‘handelsoorlog’ ontstaan, waarbij over en weer importtarieven op producten werden aangepast.

Er spelen ook andere zaken. Zo mogen Amerikaanse overheidsinstanties geen producten van Huawei kopen of gebruiken, vanwege mogelijke spionageactiviteiten. Voor de mensenrechtenschendingen van de moslimgroep der Oeigoeren zijn er sancties op een aantal Chinese functionarissen.  Verder zijn er sancties op personen en bedrijven voor het ondermijnen van de autonomie van Hong Kong, voor de ondersteuning van Rusland in de oorlog tegen Oekraïne, en voor het verstrekken van informatie aan de Wagnergroep. Vanwege risico’s voor de nationale veiligheid worden bepaalde computer chips niet naar China geëxporteerd.

De sancties raken zowel de import als export. Voor zover het bepaalde Chinese bedrijven betreft kunnen Amerikaanse bedrijven dan geen zaken meer met hen doen, omdat zij anders boetes krijgen. China heeft ook maatregelen getroffen door export van bepaalde mineralen te beperken, alsook tegen bepaalde Amerikaanse bedrijven. Verschillende bedrijven hebben hun investeringen in China stopgezet of naar andere landen verplaatst. China was tot voor kort nog de grootste handelspartner van de VS, maar in 2023 is die positie overgenomen door Mexico, gevolgd door Canada.

Noodzaak tot verminderen spanning
De hele wereld kijkt naar wat China en de VS doen en spanning tussen beiden werkt negatief door naar andere landen. De oorlog in Oekraïne en sinds kort in Gaza, kost de VS veel energie en geld. China merkt de consequenties van sancties, omdat de economische groei ietwat stagneert en ze minder welkom is in een aantal landen. Er zijn veel geluiden in de Westerse landen over de-coupling en de-risking m.b.t. Rusland en ook China, wat veel extra kosten met zich mee zal brengen. Daarnaast is er een toenemende klimaatcrisis die alle landen treft en gezamenlijk optreden vereist.

De leiders van beide landen worden ook door anderen aangesproken om de spanningen te verminderen. In ieder geval hebben ze besloten om in de marge van de ministeriële vergadering van de Azië-Pacific Economische Samenwerking (APEC), die dit jaar in San Francisco gehouden is, bijeen te komen. Het gesprek is maandenlang voorbereid en de leiders hebben een ontmoeting van vier uren gehad.

Resultaten van de bespreking
De besprekingen hebben niet alle problemen opgelost, maar er zijn wel vorderingen geboekt. De directe communicatie tussen militaire bevelhebbers en ook tussen de presidenten is hersteld. Bij acute problemen zal men direct contact maken, hetgeen belangrijk is i.v.m. de situatie rond Taiwan, dat China, net als Hong Kong nog steeds onderdeel van China wil maken. Ook zal China de export van chemische ingrediënten voor het maken van Fentanyl indammen. In de VS zijn in 2022 bijna 110.000 personen overleden aan drugsgebruik, waarvan velen aan Fentanyl. Fentanyl is een opioïde die vele malen sterker is dan heroïne en morfine en waarvan de bestanddelen veelal uit China afkomstig zijn.  

 
Er zal meer samengewerkt worden op gebied van klimaatverandering en men gaat praten over de toepassing van Kunstmatige Intelligentie (AI). De VS heeft de export van een belangrijke chip voor AI naar China verboden, omdat zij bang zijn voor militaire applicaties. Ook zullen er meer passagiersvluchten tussen beide landen komen en studenten- en andere uitwisselingen. Beide presidenten benadrukten het belang van respect tussen beide landen en het vinden van wegen om vreedzaam naast elkaar te leven.

De visie over elkaar
De Verenigde Staten zien China als een concurrent. President Biden heeft dit ook zo verwoord: “Wij zijn in een concurrentierelatie, China en de Verenigde Staten”. Maar hij beseft ook dat de opgelopen spanningen niet goed zijn voor de wereld en daarom zegt Biden “Maar mijn verantwoordelijkheid is om dit rationeel en beheersbaar te maken, zodat er geen conflict ontstaat”.

President Xi Jinping stelde tijdens een banket met het bedrijfsleven het volgende: “De belangrijkste vraag is: zijn wij tegenstanders of partners?” Hij gaf daarbij aan dat als China en de VS elkaar als concurrenten zien dan zal dat leiden tot verkeerd beleid en tot niet gewenste resultaten. “China staat klaar om een partner en vriend van de VS te zijn”. Volgens Xi Jinping is de wereld groot genoeg voor beide landen. Intern neemt hij echter maatregelen, inclusief op militair gebied, om die speelruimte voor China te verzekeren.

Marten Schalkwijk

Politiek analist