Het Midden-Oosten blijft een problematisch gebied, waar maar geen eind lijkt te komen aan oorlogen en conflicten. In Syrië heeft een burgeroorlog een groot deel van het land vernietigd. Irak heeft een moorddadige dictator en een invasie overleefd, maar is er nog niet echt bovenop gekomen. Al Qaida en ISIS (van het islamitisch Kalifaat) hebben flink huisgehouden in deze landen. Libanon is een economische puinhoop geworden na een burgeroorlog en vele drama’s daarna, waarbij de Iraanse invloed via de terreurorganisatie Hezbollah is toegenomen. Turkije heeft het moeilijk met de vele vluchtelingen uit Syrië, heeft grote ambities, maar een zwak financieel beleid. Jordanië overleeft het wel, maar heeft ook vele vluchtelingen uit Syrië. 

Saoedi Arabië en de kleine Arabische emiraten zijn stabiel en hebben nog genoeg inkomsten, maar Jemen is een triest land geworden vanwege de burgeroorlog daar, die mede door Saoedi Arabië in stand wordt gehouden. De iets verder gelegen landen Irak en Iran, kampen ook met vele conflicten en problemen.  De afgelopen dagen is de situatie in een andere regio, Palestina, geëscaleerd. Dit zal behoorlijke gevolgen voor de regio hebben.

Palestina is het gebied dat Israël omvat, de Gaza strook, de Westbank en delen van Jordanië. Naar dit gebied trok Abraham en werd later het Joodse rijk gevestigd. In de oudheid zijn er vele grote rijken geweest die het gebied van Palestina bezet hebben. Jezus Christus is er geboren, terwijl het gebied toen bezet was door de Romeinen. Tijdens de eerste wereldoorlog veroverde Engeland het gebied op het Ottomaanse rijk (een deel van dat rijk is nu Turkije). Het gebied werd daarna officieel een mandaatgebied door de Volkenbond (voorloper van de VN) toegewezen aan Engeland. Daarbij werd bepaald dat de Joden uit andere landen zich daar mochten vestigen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog keerden vele Joden terug naar Palestina. Er woonden ook al Joden in dat gebied. In 1947 nam de Verenigde Naties een resolutie aan om het gebied in drie delen te verdelen (zie kaart). De Joden gingen akkoord, maar de Arabieren niet.

Zes maanden later, in mei 1948, werd de onafhankelijke Staat Israël geproclameerd. De Britse troepen vertrokken en vele Palestijnse Arabieren vluchten. De omliggende Arabische landen vielen Israël aan in een poging om de macht over te nemen. Dit was de eerste Israëlische-Arabische oorlog, die door de Israëlieten gewonnen werd.

Indien de Arabieren de verdeling van de Volkenbond hadden geaccepteerd, zouden er dus twee nieuwe staten zijn gevormd: eentje voor de Joden en eentje voor de Arabische Palestijnen, terwijl Jeruzalem een internationale status zou hebben gekregen. Jammer genoeg zijn er inmiddels acht oorlogen gevoerd, plus nog vele conflicten, welke geen oplossing hebben gebracht. 

Tijdens deze oorlogen breidde Israël zijn gebied uit. Egypte (1979) en Jordanië (1994) hebben Israël erkend als staat en vrede gesloten.  De Verenigde Staten speelde hierbij een grote rol. Internationaal erkennen 165 landen Israël als staat. In september 2020 werden met de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein een Abraham akkoord gesloten, welke de relaties met deze landen normaliseerden en zij Israël erkenden als staat. Ook met Saoedi Arabië gaan de relaties de goede kant op.

Terwijl de oorlogen met de buurlanden vanaf 1982 zijn opgehouden, namen conflicten met de Palestijnen flink toe. Er zijn al zes van zulke conflicten geweest, waarbij het eerst ging om de PLO, maar de laatste jaren vooral met de Hamas. De Palestijnse Bevrijdings Organisatie (PLO) is in 1964 opgericht met als doel om een Arabische Staat te vestigen in plaats van de staat Israël. Dit doel maakte dat men een strijd voerde tegen Israël, welke gepaard ging met kapingen, moord en aanslagen. Internationaal werd de PLO beschouwd als een terroristische organisatie. 

De PLO zag dat haar doel niet bereikt werd, want de Staat Israël werd juist door meer landen erkend. In 1993 erkende de PLO de staat Israël ook, terwijl op haar beurt de staat Israël de PLO erkende als de legitieme vertegenwoordiger van de Palestijnen. Dit gebeurde in het kader van het Oslo Akkoord dat gefaciliteerd werd door Noorwegen. Het Oslo Akkoord voorzag ook in een twee staten oplossing en geleidelijke terugtrekking van Israël uit Gaza, terwijl de PLO de bezette gebieden (Gaza en de Westbank) mocht besturen als semi-autonome gebieden.

Zaken gingen wat langzamer dan verwacht en dat leidde tot nieuwe spanningen. Nadat Israël zich in 2005 had teruggetrokken uit Gaza, werd dit gebied maar heel kort bestuurd door de PLO. Het bestuur in Gaza werd -na een verkiezing- overgenomen door HAMAS, een Palestijnse organisatie die in 1987 werd opgericht met als doel om Palestina te bevrijden van Israël en daarvoor in de plaats een islamitische staat te vestigen. Hamas erkent de staat Israël niet en is concurrent van de PLO. HAMAS wordt door veel landen als terroristische organisatie aangemerkt.

Op zaterdag jl. werd Israël op verschillende plaatsen aangevallen door Hamas. Er werden volgens Hamas zeker 5000 (kleine) raketten vanuit Gaza op Israël afgeschoten.  Daarnaast werd Israël op 22 plaatsen aangevallen, waarbij meer dan 700 doden vielen, 2200 gewonden en meer dan 100 personen ontvoerd werden. Het was een verrassingsaanval en velen in Israël vroegen zich af hoe het kon dat de inlichtingendiensten er niets van af wisten. 

Volgens de Wall Street Journal werd HAMAS ondersteund door Iran en werd veel voorbereidend werk gedaan in Libanon, samen met de Hezbollah, die ook gesteund wordt door Iran. Ook blijkt de islamitische Jihad hierbij betrokken te zijn, die al enige tijd in Gaza opereert en duidelijke banden met Iran heeft. In Iran regeren leiders die Israël ook willen wegvagen. Tegelijkertijd profileert Iran zich als een regionale grootmacht en wil zij de toenadering tussen Israël en Saoedi Arabië frustreren. Dit plaatst zaken meteen in een regionale sfeer, waarbij meerdere landen betrokken kunnen raken. In dit verband is de positie van Saoedi Arabië, Egypte en Turkije belangrijk om te volgen, want alle drie zijn grote spelers.

In haar eerste reactie heeft Israël heeft diverse gebouwen van de Hamas in het Gaza gebied gebombardeerd, maar ook Hezbollah aangepakt. Dit geeft aan dat Israël kennelijk een verbinding ziet tussen die twee en Hezbollah een waarschuwing geeft om zich er niet mee te bemoeien. Met Iran aan het stuur achter het geheel zal dit laatste niet lukken. Helaas lijken de bewoners van de Gaza opnieuw slachtoffer te worden van hun eigen bestuurders, want betekenen de acties van Hamas voor hun welzijn?

Marten Schalkwijk

Politiek analyst