Robby Makka (fiscaal jurist)
De eerste conventie – het sociaal contract is heilig – blijkt te zijn geschonden binnen een jaar na de verkiezing. Maar dat was niet alles. Er ging nog iets mis. Een tweede conventie werd geschonden. En ditmaal op Internationaal niveau. Een ex-governor die de begraafplaats van Telting moest bezoeken, maar dit bezoek niet aflegde. Er is erkend dat er monetair is gefinancierd, zodanig, dat na 2 maanden valutaveilingen de rust op het koersenfront er nog steeds niet is. “Doe nooit aan MF (Monetaire Financiering), anders IMF”, is als slagzin niet opgevolgd. Met voorbedachten rade is alles gedaan om de verkiezingen te winnen. Als Telting dit had gedaan was Venetiaan gegarandeerd nog steeds president gebleven.

Internationale vertrouwensnorm
Ter (wetenschappelijke) onderbouwing, wordt verwezen naar 1992. Toen werd het Verdrag van Maastricht gesloten. Uit dit verdrag vloeien de normen voort van bv. Internationale staatsschuld etc. En in dat Verdrag waren waarborgen verankerd om te verzekeren dat landen zelf financiële problemen zouden voorkomen én, als ze zicht toch zouden voordoen, zelf oplossen. Daarom regelde het Verdrag dat het begrotingstekort en de staatsschuld binnen de perken moesten blijven.

Vijf jaar later - in 1997 - werden deze regels verder aangescherpt. In het Stabiliteits- en Groeipact. Daarnaast werden het verbod op monetaire financiering en de zogenoemde ‘no-bail-out clause' geïntroduceerd. Een land, en dat is de essentie, moest zelf in principe zijn eigen boontjes doppen bij financiële problemen. Deze afspraken zouden landen prikkelen om de overheidsfinanciën ook écht op de rails te houden. De afspraak of conventie was dus dat landen niet in zulke grote problemen zouden komen dat zij voor elkaar zouden moeten inspringen. Voor de burgers gaf dat een zekere geruststelling; zij bleven trouw belasting betalen voor de begrotingsbehoefte van hun eigen overheid. En als hun daar iets niet bevalt, kunnen burgers elke 5 jaar hun stem uitbrengen om dat nationale begrotingsbeleid in de door hen gewenste richting bij te sturen. De kern van deze analyse is dat deze afspraken zijn gemaakt. Op het hoogst denkbare niveau. Vastgelegd in een Verdrag, met welke financiële normen Suriname ook werkt. Denk maar aan de solidariteitsheffing van toen met een nul-lijn.

In plaats van de afgesproken en noodzakelijke stabiliteit, bleken er bewust allerlei economische onevenwichtigheden te zijn opgebouwd. Concurrentieposities van bedrijven zijn sluipenderwijs uitgehold. En winkelprijzen bereiken onhoudbare niveaus. De markt reageert heftig, de onzekerheid over de financiële kracht van Suriname wordt steeds groter. Bedrijven sluiten nu. En onder deze omstandigheden blijkt het niet haalbaar om de effecten van no-bail-out clause overeind te houden. En moet IMF en de andere banken de CBvS en de politiek te hulp schieten. Met noodinfuus. Met OIC. Maar goed, het was niet helemaal hoe we het hadden afgesproken voor 25 mei 2015, toch?. Bepalingen uit het Verdrag werden onvoldoende gerespecteerd. En de reeds bestaande huiver van coalitieachterban wordt gevoed door de plotsklapse realisatie dat 'ook de paarse bewoners moeten instaan voor de schulden van hun eigen politici'. Wij kregen nog wel de Paarse tegen-groep van 'We zijn moe; , met tussenin als scheidsrechter, de politie met traangas. Traangas, tegen een groep waarvan enkelen die tranen de vrije loop laten, omdat gasbom onbetaalbaar is geworden. Na vandaag worstelen we met de grote gevolgen van het wantrouwen en de publieke verontwaardiging die daarvoor in de plaats is gekomen. We halen BBC in negatieve zin omdat onze Standard 'Poor' is geworden.

Vertrouwen wegnemen
Hoe kunnen we dat wantrouwen wegnemen? Ofwel, wat kunnen we doen om het vertrouwen weer op te bouwen? Eerst een qoute: 'Je kunt vertrouwen niet afdwingen of opleggen'. Niet met dwingende wetgeving en leningen. Net zo min als vriendschap. Of liefde. Hoe graag we dat ook zouden willen. Je kunt vertrouwen wel opbouwen. Je kunt de condities scheppen die het vertrouwen schragen. En het gezond evenwicht herstellen tussen vertrouwen en wantrouwen. Dat begint met de lessen uit het recente verleden ter harte te nemen. Fouten maken kan en, tot op zekere hoogte, mag. Maar fouten maken en er niet van leren kan niet. Je moet leergierig zijn en niet leengierig.

Je moet lessen durven trekken zodat dezelfde fouten zich niet zomaar zullen herhalen. Dan kan er ook weer vertrouwen ontstaan, en wie weet, zelfs optimisme. Niets is zo fnuikend voor vertrouwen als onvoorspelbaar gedrag. Als gemaakte afspraken niet worden nagekomen is dat alsof iemand ineens het kleed wegtrekt waarop je staat. Dat voelt de 86-jarige moeder tegenover haar dominee. Een dominee die volgens een 'voedseltechnoloog' politieke voedingssupplementen gebruikt in plaats van beloofde 3K: Kennis, Kunde en Karakter.

Vertrouwenwekkend gedrag daarentegen is consistent gedrag. Waarin afspraak dus afspraak is. Op die manier ontstaat voorspelbaarheid. En is het mogelijk verwachtingen te ontwikkelen over gedrag in de toekomst. De enige manier om vertrouwen te herstellen is dan ook ervoor te zorgen dat afspraken die gemaakt worden, ook worden nagekomen. In de financiële sector, bij de totale oppositie, bedrijfsleven en vakbonden maar vooral in de economie van Suriname. Kijken we naar de fouten in de economie, dan ligt de sleutel tot herstel van vertrouwen in: Hervormingen, Integriteit en Transparantie (HIT). Niet via HVB van Sapoen en Co. 'Vertrouwen middels HIT'. Wauw, dat klinkt als het nieuw urgentieprogramma van de regering. Steeds een andere naam van een plan, als feelgoodfactor. Voor sprekend Suriname. Als het maar niet is, Fronttaal. Al is het Fataal. HIT, dat weten wij allang, maar wij doen het niet. Het gaat dus niet om Revolutie, maar om Resolutie.

Ten eerste:
De CBvS moet een nationale resolutie-autoriteit worden. Dat komt erop neer dat wij voortaan 24 uur economie moeten draaien om op tijd en geordend alle schulden te kunnen afwikkelen. Niet zoals het afgelopen jaar is veroorzaakt en gewerkt. Anders krijgen wij na 16 jaar de zoon van Curtis met: “we zijn weer moe”.
Naast deze hervormingen, gericht op de soliditeit en stabiliteit, is er - meer - aandacht nodig voor integriteit. Om maar niet te praten over corruptiebestrijding met Twk. Alle middelen innen en terug(w)innen. Dan is IMF niet nodig. Want het probleem is geen IMF. Het probleem is dat wij bij IMF zijn belandt. De oplossing is niet de lening. De oplossing is dat dezelfde politici een bedrag van US$ 1 miljard hebben opgemaakt nu niet weer de leningen zullen opmaken?.
In deze financiële sector kun je niet met vuur spelen. Omdat de uitglijer van de één negatieve gevolgen heeft voor de beeldvorming van de hele sector. Precies zoals wij ons internationaal te kijk zetten door als uitvoerende macht in samenscholing met de wetgevende macht, de rechterlijke macht 'buitenwerking' te zetten in de terugroep-gate.

Onvoorspelbaarheid staat op gespannen voet met vertrouwen. Openheid en vertrouwen kunnen het doorgaans veel beter met elkaar vinden. Met transparante processen schraag je het vertrouwen. Dat geldt voor de overheid en de wetgevende macht. Vooral voor de president en beide monetaristen. En voor toezichthouders als de CBvS. We kunnen gewoon simpel de notulen van alle vergaderingen over het (aankomend) urgentieplan en vooral het monetair beleid publiek maken. We kunnen onze toekomstvisie op toezicht openbaar maken. We kunnen verantwoording afleggen over een jaar dat is geweest. Met een Verantwoordingsdag. En dat doen we allemaal (heel) slecht. Of gaan we binnenkort dit ook doen op instigatie van het IMF?. Wij beloven IMF nu wel geen Monetaire Financiering, maar beloofde het volk niet. Wij zeiden, de bankwet had geen verbodsbepalingen over monetaire financiering. Ziet u de kronkelredenering?

Op Caricom of Internationaal vlak ligt de sleutel tot vertrouwen in een sterker economisch bestuur binnen de Gemeenschap. Snelheid is geboden om de Surinaamse economie er weer bovenop te krijgen. En natuurlijk is het moeilijk om een economie te moderniseren. Dat gaat gepaard met weerstand vanuit gevestigde belangen. Daarvoor is er begrip. En toch wordt opnieuw benadrukt dat afspraken nakomen in “Surinaams verband” ook bijdraagt aan herstel van vertrouwen. En omdat vertrouwen het sociale kapitaal is waarmee welvaart wordt geproduceerd. Dat mogen wij dat niet vergeten. Nu niet en later niet. Hiervoor zijn IMF of andere banken echt niet nodig. Maar beseft wordt dat de 2e termijn van de President in zijn pocket zit, en het maakt niet uit hoe hij deze uitzit, met als filosofie: 'IMF, God zegene de greep'.

Slot
In deze jaaranalyse (deel I en II) is getracht om te laten zien dat het woord 'vertrouwen' van groot belang is geweest in het afgelopen jaar, zeker in het economisch verkeer. En dat gedurende deze financiële crisis de schending van ten minste twee conventies een enorme tik gaf waarmee het vertrouwen behoorlijk uit de voegen viel. Geprobeerd is om te overtuigen dat hervormingen in de financiële sector en een versterking van het economisch (Internationaal), de schragen vormen onder de restauratie van het pleisterwerk.

Laat ons met zijn allen een optimistische analist doch scherpe criticus zijn. Heb geloof dat een crisis zelf meemaken de beste motivatie is om je in te spannen om een volgende crisis te voorkomen. Echter moet er een team zijn die de crisis te lijf wil en kan gaan op eerlijke gronden en uitvoerige documentatie. Suriname wordt voor komend jaar geen verdere armoede gegund, hoezeer de realiteit pijnlijk zal zijn. Gehoopt wordt dat eenieder de lessen uit de recente geschiedenis ter harte wil nemen. Om te voorkomen dat we deze geschiedenis nog een keer moeten herbeleven. En om ervoor te zorgen dat ook onze kinderen het goed zullen hebben. Werken aan de nieuwe wederopbouw van Suriname. 1 ding is zeker: een zieke boom levert geen eetbare vruchten op. De IMF-lening is voor sommigen een happy end, en voor het volk alles behalve een 'happy ending'. Daarom aan 'the end' van deze dubbele analyse: Het gaat steeds om een groot begrip, dat grote begrip: Vertrouwen!


Mr. Robby Makka (Msc)