Het aantal sterfgevallen als gevolg van niet-overdraagbare ziekten (NCD’s) zoals hart- en vaatziekten, kanker en diabetes is in de regio van de Amerika’s met maar liefst 43% toegenomen sinds 2000. In 2021 overleden zes miljoen mensen aan deze aandoeningen, zo blijkt uit het nieuwe rapport NCDs at a Glance 2025 van de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie (PAHO).

Niet-overdraagbare ziekten zijn inmiddels verantwoordelijk voor 65% van alle sterfgevallen in de regio. Bijna 40% daarvan betreft mensen jonger dan 70 jaar. Volgens PAHO is de stijging grotendeels toe te schrijven aan vermijdbare risicofactoren zoals roken, ongezonde voeding, lichamelijke inactiviteit en schadelijk alcoholgebruik, naast vergrijzing en bevolkingsgroei.

Hartziekten grootste boosdoener
In 2021 stierven 2,16 miljoen mensen aan hart- en vaatziekten, 1,37 miljoen aan kanker, ruim 420.000 aan diabetes en meer dan 416.000 aan chronische ademhalingsziekten. Zelfdoding – de vierde doodsoorzaak onder jongeren van 15 tot 29 jaar – eiste 100.760 levens.

PAHO-directeur Jarbas Barbosa noemt de cijfers “een dringende wake-upcall”. Hij benadrukt dat veel van deze sterfgevallen voorkomen kunnen worden met vroegtijdige opsporing, toegang tot zorg en sterke beleidsmaatregelen. “Met dit rapport krijgen landen de instrumenten in handen om in te grijpen,” zegt Barbosa.

Obesitas, diabetes en mentale gezondheid nemen toe
Het rapport toont verontrustende trends:
- In 2022 had 33,8% van de volwassenen obesitas – een stijging van 28% sinds 2010.
- Lichamelijke inactiviteit steeg tot 35,6%.
- Diabetes treft inmiddels 13,1% van de bevolking.
- Meer dan 43 miljoen mensen boven de 30 jaar hebben geen toegang tot noodzakelijke zorg.
- Slechts 36,4% van mensen met hypertensie heeft hun bloeddruk onder controle.

Ook mentale gezondheid is een zorgpunt: het zelfdodingspercentage steeg sinds 2000 met 17,4%, waarbij mannen drie keer vaker getroffen worden dan vrouwen.

Kleine successen, maar doel blijft buiten bereik
Ondanks de toename in het totaal aantal sterfgevallen, zijn er positieve signalen in de vorm van gedaalde sterftecijfers:
- Algemene NCD-sterfte daalde met 16,2% sinds 2000.
- Sterfte door hart- en ademhalingsziekten daalde bijna 30%.
- Kankersterfte daalde met 24,6%.
- Tabaksgebruik daalde met 22,1%.

Toch is de regio niet op koers om de wereldwijde doelstelling te halen: een daling van 25% in vroegtijdige sterfte door NCD’s in 2025. Tussen 2010 en 2021 was die daling slechts 8%. Slechts vijf landen – waaronder Argentinië en Barbados – liggen op schema. Elf andere landen kunnen het doel nog halen als ze hun inspanningen versnellen.

Actie nodig: preventie en eerstelijnszorg versterken
PAHO roept landen op om preventiebeleid op te schalen – zoals rook- en alcoholmaatregelen, etikettering van voeding en stimulering van beweging – en de eerstelijnszorg te versterken voor vroege opsporing en behandeling van hypertensie, diabetes en kanker. Mentale gezondheid en suïcidepreventie moeten deel worden van die eerstelijnszorg.

Het HEARTS-programma van PAHO, dat al in 33 landen wordt uitgevoerd en 5,7 miljoen mensen met hoge bloeddruk bereikt, geldt als een belangrijk instrument in de aanpak. Het rapport verschijnt op een strategisch moment, voorafgaand aan de VN-top in september over NCD’s en mentale gezondheid. Dan wordt een nieuwe politieke verklaring verwacht.
“Dit is hét moment om ongelijkheid aan te pakken, gezondheidssystemen te hervormen en de structurele oorzaken van deze stille epidemie te bestrijden,” besluit PAHO in haar oproep.