Demonstranten bij het USAID-gebouw, Washington, DC. (Foto: Reuters)
In Ghana en Kenia liggen insecticiden en klamboes in magazijnen omdat de Amerikaanse overheid geen dringende campagnes tegen malaria heeft goedgekeurd.

In Haïti wacht een groep die hiv-patiënten behandelt op toestemming van de VS om medicijnen te verstrekken die voorkomen dat moeders de ziekte aan hun kinderen doorgeven.

In Myanmar, waar hongersnood dreigt en de VS de grootste donor van hulp is, beschreef een humanitaire hulpverlener de situatie als "chaos."

Bijna drie weken nadat de Amerikaanse president Donald Trump een algehele bevriezing van buitenlandse hulp heeft doorgevoerd, liggen levensreddende programma's over de hele wereld nog steeds stil. Humanitaire hulpverleners hebben moeite om ontheffingen van de Amerikaanse overheid te krijgen om de programma's open te houden, zo vertelden tientallen hulpverleners en VN-medewerkers aan Reuters.

Nadat Trump op 20 januari de bevriezing van 90 dagen aankondigde, gaf de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio vrijstellingen uit voor wat hij "levensreddende humanitaire hulp" noemde, waaronder "levensreddende medicijnen, medische diensten, voedsel, onderdak en levensonderhoud."

Hulpverleners en VN-functionarissen zeiden echter dat de vrijstellingen voor wijdverbreide verwarring hadden gezorgd, en dat er angst bestond dat hun Amerikaanse financiering nooit meer zou worden hersteld.

Ze zeiden dat ze niet opnieuw konden beginnen zonder eerst met hun Amerikaanse collega's te bevestigen of specifieke programma's in aanmerking kwamen voor vrijstelling. Dit bleek bijna onmogelijk, zeiden ze, vanwege een communicatiestoring met Amerikaanse functionarissen, van wie sommigen waren ontslagen of uitgesloten van gesprekken.

De breuk was deels opzettelijk. Op 31 januari werd het personeel van het United States Agency for International Development (USAID), ooit het belangrijkste leveringsmechanisme voor Amerikaanse vrijgevigheid, verteld om niet extern te communiceren over de vrijstelling en wat deze wel of niet zou kunnen omvatten, volgens een eerder niet gerapporteerde opname van de vergadering die door Reuters is bekeken.

De ernstige gevolgen van de bevriezing van hulp aan ontwikkelingslanden onderstrepen de reële schade die Trump aanricht door tientallen jaren oude Amerikaanse initiatieven te dwarsbomen. Deze initiatieven waren bedoeld om wereldwijde allianties te smeden door Amerika de meest genereuze supermacht en grootste individuele hulpdonor ter wereld te maken.

Hulpverleners hadden een lijst met dringende vragen die onbeantwoord bleven. Waaronder: Welke programma's konden doorgaan? Wat kwalificeert als levensreddende hulp? Voedsel? Onderdak? Medicijnen? En hoe zorgen ze ervoor dat mensen niet sterven als bijna alle hulpdiensten in één keer zijn gesloten?

Met weinig begeleiding van Amerikaanse functionarissen zeiden hulpverleners dat hun organisaties de kant van de voorzichtigheid kozen en programma's sloten in plaats van kosten te maken die de Amerikaanse overheid mogelijk niet zou vergoeden, aldus de hulpverleners. Sommigen beschreven hoe Amerikaanse partners – vaak mensen met wie ze jarenlang hadden samengewerkt – hun telefoon of e-mail niet meer beantwoordden.

Een hulpverlener uit Genève die contact opnam met Amerikaanse functionarissen, was verbijsterd door hun reactie. "We vroegen: Kunt u ons precies vertellen welke programma's we moeten stoppen? Toen kregen we een bericht dat er 'geen verdere richtlijnen meer komen'. Dit brengt ons in een situatie waarin we een keuze moeten maken welk programma 'levensreddend' is," zei de ambtenaar. "We hebben zelf geen geld om het te betalen. We kunnen geen geld uitgeven waarvan we niet weten of we het hebben."

De onrust was vooral groot bij USAID, dat nu in wanorde verkeert en door Trumps regerings-efficiëntie-tsaar, de miljardair Elon Musk, als doelwit voor sluiting wordt beschouwd als een 'criminele organisatie'.

In zijn uitvoerend bevel zei Trump dat de Amerikaanse "buitenlandse hulpindustrie en bureaucratie in veel gevallen in strijd zijn met Amerikaanse waarden." Hij gaf opdracht tot een pauze van 90 dagen in afwachting van een evaluatie van de vraag of de hulp in overeenstemming was met zijn "America First"-buitenlands beleid.

De meesten die met Reuters spraken, wilden anoniem blijven, uit angst om de regering van Trump tegen zich in het harnas te jagen en de mogelijke hervatting van de hulp in gevaar te brengen.

Twee werknemers van hulporganisaties in Myanmar vertelden Reuters dat ze niet wisten of de door de VS gefinancierde voedseldistributie in het land onder een vrijstelling viel en zou doorgaan. Een van de werknemers beschreef de situatie als "chaos".

Myanmar kampt met een ernstige voedselcrisis als gevolg van natuurrampen en een burgeroorlog die steeds verder uit de hand loopt. Volgens de VN staan ​​naar schatting twee miljoen mensen in het land op de rand van hongersnood.

Vluchtelingen kregen ook de volle laag van de bevriezing van hulp in Bangladesh, waar de VS ongeveer 55% van de hulp financiert aan meer dan een miljoen Rohingya uit Myanmar die in smerige kampen leven. "Sommige essentiële en levensreddende diensten" waren onderbroken door de bevriezing, zei de Inter Sector Coordination Group, een internationale hulporganisatie die toezicht houdt op de kampen, in een eerder niet gerapporteerde conceptverklaring aan lokale hulporganisaties.

Een VN-functionaris in Bangladesh die duidelijkheid wilde over welke programma’s open konden blijven, zei dat Amerikaanse collega’s 'de telefoon niet opnemen'.

In Afrika zouden humanitaire hulpverleners deze maand in Ghana en Kenia beginnen met het spuiten van malariamiddelen voordat de muggenpopulaties tijdens het regenseizoen exploderen. Maar er liggen nog steeds insecticiden en klamboes in de magazijnen, aldus een USAID-contractant.

Een memo van USAID, gedateerd 4 februari en zaterdag ingezien door Reuters, zei dat "levensreddende activiteiten" om malaria, tuberculose en andere ziekten en aandoeningen aan te pakken, zouden worden vrijgesteld van de bevriezing. Maar campagnes om miljoenen mensen te beschermen leken opgeschort te zijn, omdat hulpverleners opheldering zochten over wanneer de financiering zou worden hervat en specifieke malariaprogramma's in Afrika opnieuw konden worden opgestart, aldus de aannemer.

Malaria, een te voorkomen ziekte, wordt veroorzaakt door parasieten die via de beten van geïnfecteerde muggen op mensen worden overgebracht. De overgrote meerderheid van de 597.000 malariadoden in 2023 waren Afrikaanse kinderen jonger dan vijf jaar, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie in december.

"Er is een klein venster om die campagnes uit te voeren, maar dat zal snel sluiten", aldus de USAID-contractant.

Miljoenen Amerikaanse belastingdollars die al zijn uitgegeven aan benodigdheden om malaria in Afrika te bestrijden, zouden verloren kunnen gaan, zeiden hulpverleners. Malaria No More, een wereldwijde non-profitorganisatie gevestigd in Washington, zei dat de bevriezing de distributie van 15,6 miljoen levensreddende behandelingen, negen miljoen netten en 48 miljoen doses preventieve medicijnen zou kunnen verhinderen.

De VS is de grootste donor in de wereldwijde strijd tegen malaria, voornamelijk via het President's Malaria Initiative, beter bekend als PMI, dat in 2005 werd opgezet onder voormalig president George W. Bush. De website van PMI, met informatie over bevolkingsgroepen die risico lopen op malaria, is verwijderd en vervangen door een korte verklaring: "Om consistent te zijn met de uitvoerende bevelen van de president, wordt deze website momenteel onderhouden terwijl we alle inhoud snel en grondig beoordelen."

"Het is alsof al het werk... zomaar is weggevaagd," zei Anne Linn, een USAID-medewerker die op afstand vanuit Montana werkte als technisch adviseur en op 28 januari werd ontslagen. "Het is zo wreed en zinloos," zei ze. "De verspilling ervan is verbijsterend voor mij."

In Haïti zou een programma dat aidspatiënten behandelt, vrijgesteld zijn van de bevriezing van hulp onder een ontheffing van het ministerie van Buitenlandse Zaken, maar het bleef gesloten omdat het geen specifieke schriftelijke instructies had ontvangen om te openen, zei een werknemer bij het non-profitprogramma. Ze zei dat de financiering voor het programma afkomstig was van het noodplan voor aidsbestrijding van de Amerikaanse president, bekend als PEPFAR, 's werelds toonaangevende initiatief om hiv te bestrijden.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat PEPFAR beheert, zei op 1 februari dat het programma onder de vrijstelling voor levensreddende humanitaire hulp viel. Maar de hulpverlener zei dat ze geen papierwerk had ontvangen dat bevestigde dat ze medicijnen konden blijven distribueren.

"Alles is gesloten tot nader order," zei ze. Zwangere vrouwen liepen risico omdat het programma medicatie biedt die HIV-overdracht op hun baby's kan voorkomen, voegde ze toe. Ze zei dat meer dan de helft van de 150.000 aidspatiënten in Haïti een behandeling via PEPFAR ontving.

Volgens de Financial Tracking Service van de VN leverde de VS in 2024 60% van de humanitaire financiering voor Haïti, wat neerkomt op een totaalbedrag van 208 miljoen dollar.

Onrust bij USAID
De problemen werden verergerd door de onrust bij USAID, waarvan de leiders door Trump zijn omschreven als "radicale linkse gekken."

De regering van Trump is van plan om 611 medewerkers bij USAID te behouden van het wereldwijde totaal van meer dan 10.000, zo blijkt uit een bericht dat op 5 februari naar de instantie is gestuurd en door Reuters is ingezien.

Washingtons belangrijkste humanitaire hulporganisatie is het doelwit geweest van een overheidsreorganisatieprogramma onder leiding van Musk, een nauwe bondgenoot van Trump, sinds de Republikeinse president op 20 januari aantrad. Personeel is buitengesloten van het hoofdkantoor van de organisatie in Washington. Rubio heeft zichzelf benoemd tot waarnemend beheerder van de organisatie.

Een expert op het gebied van water en sanitatie sprak van "massale verwarring" bij het wereldwijde gezondheidsbureau van USAID nadat zij en tientallen anderen op 28 januari werden ontslagen. "Het gebeurde zo snel dat ik geen manier had om e-mails en contacten op te slaan," zei ze. "We werden allemaal gewoon weggegooid en omvergegooid."

'Mensen gaan sterven'
In Thailand dwong de bevriezing van de hulp het International Rescue Committee (IRC), dat gezondheidsklinieken financiert met Amerikaanse steun, om snel het ziekenhuis en de klinieken te sluiten die het in zeven vluchtelingenkampen aan de grens tussen Myanmar en Thailand runde.

IRC kreeg van Amerikaanse functionarissen te horen dat ze niet konden heropenen voordat ze een andere melding ontvingen, die nog niet is aangekomen, aldus een hulpverlener.

Veel mensen werden ontslagen uit de IRC-faciliteiten, waardoor mensen, waaronder zwangere vrouwen en kinderen, geen toegang meer hadden tot medicijnen of medische apparatuur, aldus Francois Nosten, directeur van de Shoklo Malaria Research Unit, een veldstation in de grenskampen dat wordt gerund door de Mahidol Universiteit in Bangkok.

Een oudere vrouw, die met longproblemen in het ziekenhuis was opgenomen en afhankelijk was van zuurstof, overleed vier dagen na ontslag, aldus haar familie. Reuters kon haar doodsoorzaak niet onafhankelijk bevestigen.

Een woordvoerder van het IRC zei dat sommige vluchtelingen zichzelf hadden "georganiseerd" om zelf de belangrijkste diensten te verlenen totdat de hulp werd "overgedragen" aan de Thaise autoriteiten.

"Als je alle activiteiten schrapt, dan gaan er mensen sterven", aldus Nosten.