Zaterdagavond heeft Iran 170 drones en 150 raketten afgevuurd op Israël. Dit was de eerste rechtstreekse aanval van Iran op Israël en de wereld houdt haar hart vast of dit het begin van een grote oorlog in het Midden-Oosten inluidt. De vraag is dus of er een oorlog komt?

Vanaf de Tweede Wereldoorlog zijn Egypte en Saoedi-Arabië de machtigste landen in het Midden-Oosten geweest. Landen met regionale aspiraties zoals Syrië en Irak, zijn sinds de oorlogen in die landen vervallen tot armoedige regionale spelers, met weinig invloed. Iran is sinds de Islamitische revolutie van 1979 een opkomende regionale macht geworden. Ook Turkije heeft regionale ambities, maar zit tussen het Midden-Oosten en Europa in. Turkije en Iran zijn geen Arabische landen, ofschoon ze wel moslimlanden zijn. Iran hangt echter de sjiitische variant van de Islam aan, terwijl de andere landen de dominante soennitische variant aanhangen (zie mijn twee artikelen met analyses hierover).

In mijn laatste artikel over de situatie in het Midden-Oosten gaf ik aan dat Iran tot nu toe de strijd met Israël niet direct is aangegaan, maar via aan Iran gelieerde groepen (proxies). Dat zijn vooral Sjiitische groepen in Irak, Syrië, Libanon en Jemen. Hamas is de enige Soennitische groep. Al deze groepen hangen ook dezelfde radicale ideologie aan nl. de uitroeiing van Israël.

Iran heeft inmiddels een sterk netwerk van aan hem gelieerde groepen opgezet. De New York Times heeft in een artikel van 11 april de kracht van deze groepen aangegeven. Iran heeft al deze groepen militair getraind, van wapens en moderne technologie voorzien, geld gegeven en ook geleerd om zelf wapens te maken.

De oudste, grootste en best getrainde groep is de Hezbollah in Libanon. In dat land ontstond er in 1975 een burgeroorlog die 15 jaar duurde. Tijdens deze periode ontstond Hezbollah, bestaande uit Libanese Sjiieten, die geïnspireerd werden door de Islamitische revolutie in Iran. Hezbollah is thans de dominante politieke en militaire groep in Libanon met ongeveer 30.000 soldaten en 20.000 reservisten. Ze beschikt over naar schatting 135.000 tot 150.000 raketten en krijgt honderden miljoenen dollars per jaar van Iran. Hezbollah zit aan de noordgrens van Israël en schiet regelmatig raketten af naar Israël.

Hamas zit in Gaza, aan de Westgrens met Israël. Hamas werkt vaak samen met de Islamitische Jihad, een andere aan Iran gelieerde groep in Gaza. Ze krijgt ongeveer $ 70 tot $ 100 miljoen per jaar van Iran. Daarnaast ontvangt ze training, technologie en wapens. In 2021 zijn er binnen twee weken zo een 4.000 raketten vanuit Gaza afgeschoten richting Israël door Hamas en de Islamitische Jihad. De relatie met Iran dateert uit de jaren negentig en is gefaciliteerd door Hezbollah. Hamas leunde eerst vooral op Saoedi-Arabië, maar is sinds 2015 meer op Iran gaan steunen. Op 7 oktober vorig jaar heeft Hamas Israël aangevallen en sindsdien is er een oorlog met Israël in Gaza uitgebroken, die voorlopig beperkt is gebleven.

In Irak opereren een groot aantal aan Iran gelieerde groepen. Vier daarvan zijn vooral betrokken bij aanvallen op troepen uit de Verenigde Staten t.w. Kata’ib Hezbollah (geen connectie met de Libanese Hezbollah, ca. 10.000 tot 30.000 strijders), Harakat al Nujaba, Kata’ib Sayyid al Shuhada, en Asa’ib Ahl al Haq (elk tussen de 1.000 en 5.000 strijders). Ze beschikken over wapens en drones van Iran.

In Syrië heeft het Iraanse leger (de Revolutionaire Garde genoemd) de regering zwaar ondersteund. Ook heeft Syrië miljarden aan leningen ontvangen van Iran. Er zijn tenminste twee milities opgezet door Iran in Syrië t.w. de Fatemiyoun Brigade (bestaande uit vluchtelingen van Afghanistan) en de Zainebiyoun Brigade (bestaande uit Pakistaanse vluchtelingen). Syrië is vanaf 1979 door Iran ondersteund en wordt gezien als een belangrijke bondgenoot, die de weg over land naar de Hezbollah in Libanon garandeert. In Syrië worden wapens van Iran, bestemd voor Hezbollah, opgeslagen en gerepareerd.

De Houthis in Jemen, vormen de jongste partner van Iran. De Sjiitische Houthis zijn de dominante groep in Jemen geworden. Ze ontvangen training, wapens, technologie en geld vanuit Iran. De Houthis hebben tenminste 20.000 goed getrainde strijders, maar zeggen zelf dat het aantal veel groter is. Zij kunnen met hun drones en raketten het zuiden van Israël bereiken, maar vallen ook schepen aan die via het Suez kanaal willen varen.

 

Israël kent de Iraanse ideologie en heeft daar al jaren voor gewaarschuwd met name ook voor de ontwikkeling van nucleaire bommen door Iran. Israël heeft ook regelmatig aanvallen op de aan Iran gelieerde groepen uitgevoerd in een poging om hen te verzwakken m.n. door hun wapenarsenaal te vernietigen of hoge commandanten uit te schakelen. Israël heeft in het verleden op verschillende manieren geprobeerd om de ontwikkeling van nucleaire wapens door Iran tegen te houden en te saboteren.

Op 1 april heeft Israël een luchtaanval gepleegd op het Iraanse consulaat in Damascus (Syrië). Daarbij zijn twee hoge commandanten van het Iraanse leger omgekomen, onder wie Mohammed Reza Zahedi, die belangrijk was voor de activiteiten in Libanon en Syrië. De aanval van Iran op zaterdagavond jl. is een directe reactie op deze aanval in Damascus geweest.

In ieder geval is de aanval van zaterdagavond succesvol afgeslagen, want 99% van de drones en raketten zijn in de lucht vernietigd. Daarbij is Israël geholpen door de VS, Engeland, Frankrijk en Jordanië. De technologie van deze landen is vooralsnog superieur aan die van Iran.

Iran wil vooralsnog geen oorlog met Israël, ofschoon het vanuit verschillende punten via zijn proxies kan aanvallen. Iran heeft aangegeven dat zaterdag een eenmalige vergeldingsactie betrof. Hoogstwaarschijnlijk wacht het op de verdere technologische ontwikkeling van zijn wapens en misschien wel van nucleaire wapens. De Verenigde Staten wil ook geen escalatie en heeft dat ook laten weten, zowel aan Iran als aan Israël.

Helaas lijkt het er op alsof deze zaak hooguit tijdelijk gesust is en is het een kwestie van tijd dat er een vervolg zal komen. Intussen is belangrijk wat de positie van de Arabische Staten zoals Saoedi-Arabië en Egypte zal zijn bij verdere escalatie. Zullen zij de invloed van Iran actief proberen tegen te houden of gaan zij passief toekijken en daarna ingrijpen? Ondertussen betekent het dat de situatie in Gaza even overschaduwd is geworden door de actie van Iran.

Marten Schalkwijk

Politiek analist