In Memoriam: Eva Essed-Fruin (1929-2023)

Thuis in Amsterdam overleed op vrijdag 22 december 2023 Eva Essed-Fruin, weduwe van dr. ir. Frank Essed, onder meer oud-minister van Opbouw, regeringsadviseur en oud-voorzitter van Surinaamse sectie van de CONS. Hij kwam op 22 december 1988 tragisch om het leven toen hij de Wanicastraat overstak en werd aangereden door een auto. Hij had de jaarlijkse kerstviering van de NPS in Grun Dyari bezocht. Dat Eva Essed-Fruin ook op 22 december overleed, maakt deze datum symbolisch en dan ook nog precies 35 jaar geleden dat haar echtgenoot overleed. Eva is 94 geworden. Frappant is ook dat verjaardagen van Frank en Eva dicht bij elkaar liggen. Frank Essed is 21 april (Paramaribo, 1919) en van Eva 29 april (Batavia, 1929) – in het voormalige Nederlands-Indië. Op 6-jarige leeftijd keerde zij met haar ouders en haar broer terug naar Nederland.

Eva Fruin studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam en leerde begin jaren ’50 de toen nog gehuwde Frank Essed kennen na een toevallige ontmoeting in de tram. Ze kregen een relatie. Nadat dr. ir. Frank Essed afgestudeerd was aan de Landbouw Hogeschool Wageningen met een cum laude promotie, keerde hij in juni 1957 terug naar Suriname met Eva Fruin als zijn levenspartner.
Tijdens haar studie had Eva zich gespecialiseerd in de Surinaamse talen. Haar doctoraalscriptie ging over de invloed van deze talen, in het bijzonder het Sranan op het Nederlands als officiële taal in Suriname. Voor haar nieuw leven met Frank in Suriname – zij was er niet eerder geweest – had Eva gesolliciteerd naar een functie in het onderwijs. Ze kreeg al gauw een aanstelling als leraar Nederlands op de Kweekschool. Eva was de eerste bakra – zo werden de Nederlanders genoemd die in Suriname kwamen werken al dan of niet op contract – die de studenten kennis liet maken met de toen ontluikende proza en poëzie van Surinaamse bodem.

Nauwelijks bekend, is dat Eva een historische rol heeft vervuld in het leven van de bekende Surinaamse schrijver Edgar Cairo. In 1969, ten tijde van het eindexamen op de AMS, verkeerde Cairo in een psychose. Eva was zijn lerares Nederlands en zag welk schrijftalent Cairo had. Zij bood Edgar tijdelijk onderdak aan, thuis aan de Sophie Redmondstraat, zodat hij tot rust kon komen om daarna met nieuwe energie deel te nemen aan het voor hem uitgesteld examen. Cairo slaagde, vertrok naar Nederland om Nederlandse taal- en letterkunde te studeren en groeide uit tot een groot schrijver.
Door het Surinaamse aspect in het taalonderwijs altijd voorop te stellen, heeft Eva Essed ook bijgedragen aan de ontwikkeling van de Surinaamse identiteit. Dit was ook het doel van het Bureau voor Volkslectuur. Dat Eva zich hierbij ook als Surinamer opstelde, bleek toen ze na de onafhankelijkheid afstand deed van de Nederlandse nationaliteit om vol trots Surinamer te worden.

Moeilijke tijden braken voor Eva aan toen haar man in maart 1980 werd gearresteerd door de militaire machthebbers op verdenking van verrijking en corruptie met de Nederlandse ontwikkelingshulpgelden voor Suriname. Met een kleine onderbreking (huisarrest) bracht Essed in totaal negen maanden in gevangenschap door. Eind februari 1981 werd hij vrijgelaten, maar mocht het land niet uit. In deze moeilijke tijd kreeg Eva het voor elkaar dat een delegatie van het hoofdkantoor van Amnesty International in London, Suriname in januari 1981 bezocht voor een onderzoek naar het lot van de politieke gevangenen; dat waren de opgepakte mensen die deel uitmaakten van de regering-Arron. Na de 8 Decembermoorden wilde Eva weg uit Suriname – “in een land waar mensen om politieke redenen vermoord worden, wil ik niet leven” – maar Frank was hiertegen. Bovendien was het onderzoek van het Bijzonder Gerechtshof naar zijn vermeende betrokkenheid bij corruptie nog niet afgesloten en dan zouden mensen denken dat hij uit het land wilde vluchten.

Een jaar na het tragisch overlijden van haar man ging Eva met pensioen. Om nuttig bezig te zijn voor de samenleving, aanvaardde zij op verzoek het voorzitterschap van het bestuur van de stichting Surinaams Museum. Na de onthulling van het borstbeeld van Frank Essed voor het regeringsgebouw aan de Sophie Redmondstraat in 1995, verhuisde Eva naar Nederland. Daarna bezocht Eva elk jaar het land dat haar zo lief was, meestal in januari. Totdat dit om gezondheidsreden niet meer mogelijk was.

Eva heeft gelukkig de meeste concept-hoofdstukken gelezen en van commentaar voorzien via uitgebreide mailberichten, totdat haar zicht slecht werd. De laatste hoofdstukken moesten haar voorgelezen worden. Haar wens om dat “leesbaar boek” – het wordt een biografie – in handen te hebben, heeft altijd als het Zwaard van Damocles boven mijn hoofd gehangen. Als ik thuis bij Eva op de koffie kwam voor aanvullende informatie, hield ik haar dan ook altijd voor dat ik er geen haastwerk van kon maken want bij zo’n grote veelzijdige Surinaamse persoonlijkheid past zorgvuldigheid. Ze antwoordde niet; Eva was geen vrouw van veel of grote woorden en altijd diplomatiek. Toch betreur ik het dat zij het grote moment niet meemaakt en had vanaf ik hoorde dat het slecht met haar ging de stille hoop dat ze nog even zou volhouden. Helaas besliste het lot anders en ging ze in stilte heen op de sterfdag van haar geliefde Frank. Moge haar ziel in vrede rusten.

Roy.khemradj@gmail.com
 
• Lees ook het In Memoriam van prof. dr. Michiel van Kempen.
• Eva heeft veel gepubliceerd over de Surinaamse taal en literatuur in het tijdschrift OSO-tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Deze zijn te lezen in de Digitale Bibliotheek Nederlandse Letteren (dbnl.org.) met als zoekterm ‘Eva D. Essed-Fruin’.