Argentinië staat voor een grimmige presidentiële keuze

Te midden van torenhoge armoede en inflatie worden Argentijnen zondag, vandaag, geconfronteerd met een grimmige keuze tussen twee totaal verschillende presidentskandidaten. De libertariër Javier Milei heeft een ontwrichtende campagne geleid die de kiezers heeft gestimuleerd en steun heeft gekregen van een factie van traditioneel extreemrechts. Maar een schokkende overwinning in de eerste ronde van de huidige minister van Economie, Sergio Massa, heeft de toon gezet voor een race van het ene op het andere moment in de laatste stemronde van zondag.

Toen op 22 oktober de resultaten van de eerste stemronde bekend werden gemaakt, brak er gejuich uit en werden knuffels gegeven in het campagnehoofdkwartier voor regeringsminister Massa.

Twee maanden eerder had Massa – die toezicht heeft gehouden op de driecijferige inflatie in Argentinië – een middelmatig resultaat behaald in de open voorverkiezingen, waarin de kandidaten voor de eerste ronde werden bepaald. De minister van Economische Zaken haalde 27,3 procent van de stemmen binnen, waarmee hij op de derde plaats kwam achter de leider van de extreemrechtse coalitie Patricia Bullrich (28 procent) en overwinnaar van de eerste ronde, politiek buitenstaander en zelfbenoemde 'anarcho-kapitalistische' Milei (30 procent).

Maar weken later waren de rollen dramatisch omgedraaid. Massa, die Union for the Homeland (UP) vertegenwoordigde, trotseerde de peilingen en stormde naar een spectaculaire overwinning in de eerste ronde met 36 procent van de stemmen, waardoor Milei met 29,9 procent naar de tweede plaats werd geduwd en Bullrich op de derde plaats uit de race viel.

Terugkeer peronisme
Het politieke tijdschrift Nueva Sociedad zei dat de overwinning van de 51-jarige een vorm van protest was tegen zijn belangrijkste tegenstander, en schreef: "In het licht van de chaotische utopie van Javier Milei werd de steun voor Massa uiteindelijk een soort defensieve stem van een deel van de samenleving."

Terwijl de campagne van Milei werd gekenmerkt door vurige uitbarstingen en stunts zoals het hanteren van een kettingzaag op het podium, "ontpopte Massa zich als 'de volwassene in de kamer'", stond er, "waardoor hij zichzelf positioneerde als de enige politicus die in staat was de Argentijnse staat te besturen. Kortom, hij trok het pak aan dat het beste bij hem past: dat van een pragmatische politicus."

Met een onverwachte sprong van 27,3 procent van de stemmen naar 36 procent in slechts twee maanden lijkt Massa erin te zijn geslaagd de door de onophoudelijke inflatie uitgeputte Argentijnen ervan te overtuigen dat een overwinning van Milei zowel economisch als democratisch een gevaarlijke sprong in het onbekende zou betekenen.

Zichzelf positioneren als de eerste verdedigingslinie tegen een tegenstander die de peso wil inruilen voor de Amerikaanse dollar, de gezondheidszorg en het onderwijs wil privatiseren en het gemakkelijker wil maken om wapens en menselijke organen te kopen, is voor Massa geen gemakkelijke opgave geweest.

Als huidige minister van Economie is hij een boegbeeld van de impopulaire vertrekkende regering, die Argentinië in grote financiële problemen heeft gebracht, met stijgende armoedecijfers en een inflatie die met 143 procent is gestegen.

Het recht verpletteren
De overwinning van Massa heeft ook het politieke rechts van Argentinië in chaos gebracht.

Drie dagen nadat ze in de eerste ronde werd uitgeschakeld, wierp Bullrich, van de centrumrechtse coalitie Together for Change (JC), haar steun achter buitenstaander Milei, aangespoord door de voormalige centrumrechtse president Mauricio Macri.

"Javier Milei en ik hadden onze meningsverschillen, daarom kwamen we tegen elkaar aan", zei ze tegen de pers. "We worden echter geconfronteerd met een dilemma: veranderen of doorgaan met het maffia-achtige bestuur in Argentinië. We moeten een einde maken aan … de overheersing van het corrupte populisme die Argentinië naar de totale decadentie (van de peronistische regering) heeft geleid. We hebben de plicht om niet neutraal te blijven."

Daarmee onderschreef Bullrich, die voorheen de functie van minister van Veiligheid bekleedde, ook opnieuw een van de pijlers van haar eigen campagne: de 'uitroeiing' van het peronisme, een Argentijnse politieke ideologie die belichaamd wordt door de huidige regering inclusief de zeer impopulaire vicepresident  en Massa-aanhanger Christina Fernandez de Kirchner.

Die avond deelden de voormalige rivalen Bullrich en Milei een warme discussie in een televisieprogramma, terwijl sociale media beelden toonden van Milei als een leeuw die Bullrich, afgebeeld als een gans, in zijn hand hield.

Maar andere figuren van politiek rechts weigerden Bullrich te volgen in het steunen van Milei en beschuldigden ex-president Macri ervan de extreemrechtse populist gedurende de hele campagne in de kaart te hebben gespeeld.

Gerardo Morales, voorzitter van de partij Radical Civic Union (UCR), die al lang deel uitmaakt van de rechtse coalitie, noemde Milei een "marionet", "emotioneel onevenwichtig" en "een zeer gevaarlijke figuur voor de Argentijnse democratie".

De implosie van politiek rechts en de spectaculaire opkomst van Massa hebben het politieke landschap in Argentinië opnieuw getekend en de politieke klasse voor moeilijke vragen geplaatst.

Milei heeft rechts bestempeld als een 'parasitaire politieke kaste'. Als politici nu de kandidaat van buitenstaanders zouden steunen, zou dit dan zijn campagne helpen of schaden?

"Het probleem van steun is dat het bijdraagt aan de ontwrichting, of op zijn minst de afzwakking, van Milei’s antisysteemretoriek", zegt Gaspard Estrada, uitvoerend directeur van Sciences Po’s Politieke Observatorium van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (OPALC).

"Voor de eerste ronde bekritiseerde Milei de politieke klasse", zei hij. "Het feit dat hij van de ene op de andere dag een bondgenootschap sloot met een figuur uit het establishment zal de kracht van zijn boodschap verwateren.”

Maar tegelijkertijd bestaat er onder de Argentijnse kiezers “een echt verlangen naar verandering en om de rollen om te draaien”, zei Mathilde Guillaume, correspondent van FRANCE 24 ter plekke.

“De meeste arme arbeiders met wie we hebben gesproken in de arbeiderswijken willen verandering zien en Javier Milei is erin geslaagd dat verlangen te kanaliseren”, zei ze. “Steun van Mauricio Macri, een favoriet onder het establishment, geeft [Milei ] een glans van respectabiliteit en vergroot zijn kansen om verkozen te worden.”

Controverse versus nationale trots?
Toch botst het verlangen naar verandering tegen elke prijs dat velen in Argentinië voelen vaak met de radicale ideologie van Milei.

Tijdens een debat tussen twee stemrondes had de provocerende kandidaat warme woorden voor een oude Argentijnse tegenstander, ex-premier Margaret Thatcher, die Groot-Brittannië leidde tijdens de Falklandoorlog.

Thatcher was “een groot leider in de geschiedenis van de mensheid”, zei Milei.

Rechtstreeks aan Massa voegde hij eraan toe: “Thatcher speelde een belangrijke rol in de val van de Berlijnse Muur en het lijkt erop dat de val en de verplettering van links je stoort. Dat is jouw probleem."

“Gisteren, vandaag en voor altijd is Thatcher een vijand van Argentinië”, luidde het scherpe antwoord van Massa, waarmee hij de Argentijnse soevereiniteit over de Falklands, die Argentinië claimt als Islas Malvinas, opnieuw bevestigde en de nagedachtenis eerde van de soldaten die in het conflict van 1982 het leven lieten.