Saudische prins hekelt Hamas, Israël en het Westen

Een toespraak van prins Turki al-Faisal van Saudi-Arabië deze week over het huidige geweld in het Midden-Oosten is ongebruikelijk openhartig voor een hooggeplaatst lid van de Saudische koninklijke familie. Het wordt algemeen erkend als de duidelijkste indicator tot nu toe van de manier waarop de Saudische leiders over de situatie denken.

Prins Turki, een alom gerespecteerde oudere staatsman in Saudische kringen, heeft zowel Hamas als Israël publiekelijk veroordeeld voor het aanvallen van burgers, na de aanval van Hamas op 7 oktober op Zuid-Israël en het daaropvolgende Israëlische bombardement op Gaza. Er waren geen helden, zei hij, alleen slachtoffers.

De vloedgolf van Arabische woede over die Israëlische luchtaanvallen is zo groot dat Prins Turki, die een Amerikaans publiek toesprak aan de Rice University in Houston, in het huidige klimaat een zeldzame Arabische stem is van kritiek op Hamas.

De daden van de groep waren volgens hem in strijd met de islamitische voorschriften om burgers geen schade te berokkenen. De meerderheid van degenen die door Hamas zijn gedood of ontvoerd, waren burgers.

Prins Turki, een zorgvuldige, bedachtzame ex-diplomaat en spionagechef, bracht zijn veroordeling van Hamas in evenwicht met die van Israël, dat hij beschuldigde van 'willekeurige bombardementen op onschuldige Palestijnse burgers in Gaza' en de 'willekeurige arrestatie van Palestijnse kinderen, vrouwen en mannen' op de Westelijke Jordaanoever.

Hij maakte bezwaar tegen het gebruik door de Amerikaanse media van de uitdrukking 'niet-uitgelokte aanval' met betrekking tot de inval van 7 oktober, en zei: "Wat voor provocatie is er nog meer nodig... dan wat Israël het Palestijnse volk driekwart eeuw lang heeft aangedaan?"

Hij voegde eraan toe dat "alle militair bezette mensen het recht hebben zich tegen de bezetting te verzetten".

Prins Turki veroordeelde ook westerse politici omdat ze "tranen vergieten wanneer Israëli's door Palestijnen worden vermoord", maar weigeren "zelfs hun verdriet te uiten wanneer Israëli's Palestijnen vermoorden".

President Joe Biden heeft sindsdien tijdens zijn bezoek aan Israël gezegd dat de VS rouwden om alle onschuldige slachtoffers.

Dus wat ligt er achter deze toespraak, waarvan de prins moet hebben geweten dat deze breed uitgemeten zou worden?

Het is onwaarschijnlijk dat hij zou hebben gesproken zonder eerst contact op te nemen met het Koninklijk Hof van zijn land, geleid door de almachtige kroonprins Mohammed bin Salman, die donderdag gesprekken voerde met  de Britse premier Rishi Sunak.

Prins Turki heeft een behoorlijke stamboom. Zijn vader was de populaire en moderniserende koning Faisal, die in 1975 werd vermoord. Zijn broer was tot aan zijn dood in 2015 jarenlang minister van Buitenlandse Zaken van Saudi-Arabië.

Prins Turki's Amerikaanse en Britse opleiding in Princeton, Cambridge en Georgetown heeft hem een perspectief van onschatbare waarde gegeven op de westerse cultuur en denken, en hem levenslange contacten opgeleverd onder besluitvormers in Washington en Whitehall.

Vervolgens werd hij hoofd van de spionagedienst van Saudi-Arabië, waar hij 24 jaar lang leiding gaf aan de buitenlandse inlichtingendienst, met speciale verantwoordelijkheid voor Afghanistan.

Na de aanslagen van 11 september 2001 werd hij ambassadeur van Saudi-Arabië in Londen en vervolgens in Washington.

In Londen was zijn mediawoordvoerder bij de ambassade de journalist Jamal Khashoggi, die uiteindelijk in 2018 in het Saudische consulaat in Istanbul door Saudische overheidsagenten werd vermoord. Saudi-Arabië gaf daarvan de schuld aan een ongeoorloofde 'schurkenoperatie'.

Prins Turki al-Faisal is nu 78 jaar oud en heeft geen formele positie in de Saudische regering. Niettemin geeft hij een intrigerend inzicht in het Saudische denken tijdens de weinige keren dat hij in het openbaar spreekt op internationale fora.

De heersers van Saudi-Arabië houden niet van Hamas. Veel regeringen in de regio zijn er zelfs niet blij mee. De heersers van Egypte, Jordanië, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Bahrein zien Hamas en zijn revolutionaire soort van de zogenaamde 'politieke islam', als een bedreiging voor hun seculiere heerschappij.

De Palestijnse Autoriteit, gebaseerd op de Fatah-partij van Yasser Arafat, die de delen van de Westelijke Jordaanoever regeert die niet door Israël zijn gekoloniseerd, werd in 2007 door Hamas effectief uit Gaza verdreven. Sommige leden ervan werden van de daken van hoge gebouwen gegooid tijdens een kortstondig moorddadig conflict.

Hoewel Hamas een politiek ambt in Qatar bekleedt, is Iran de belangrijkste financier, dat lange tijd een historische rivaal van Saudi-Arabië is geweest.

Hoewel de Saudi's en Iraniërs in maart van dit jaar formeel overeenkwamen om hun geschil te beëindigen, blijft er sprake van een groot wederzijds wantrouwen tussen hen. Desondanks hebben zij gezamenlijk de Israëlische bombardementen op Gaza veroordeeld en hun steun voor een Palestijnse staat opnieuw bevestigd.

Het is nu moeilijk te geloven, maar slechts twee weken geleden, vóór de Hamas-aanval, was Saudi-Arabië goed op weg naar normalisatie van de banden met Israël, net zoals de VAE, Bahrein en Marokko hebben gedaan. Dit staat nu in de wacht.

Verschillende analisten vinden dat de dodelijke aanval van Hamas op Israël deels werd ingegeven door de wens om de normalisatie te laten ontsporen, waardoor Hamas en Iran in een nieuw Midden-Oosten buitenspel zouden zijn gezet.

Zullen de zaken ooit terugkeren naar de status quo in de regio?

Op dit moment is het moeilijk om dat te zien gebeuren, met een gewond Israël dat niet in de stemming is voor compromissen en nerveuze Arabische regeringen die de groeiende anti-Israëlprotesten op straat in de gaten houden.

Maar als het huidige conflict in Gaza eindigt, zoals dat moet gebeuren, dan zouden het wel eens de diepe zakken van Saudi-Arabië kunnen zijn die de wederopbouw helpen financieren. Het zal de moeite waard zijn om de toespraken van prins Turki te bekijken om de Saudische visie te krijgen op wat er daarna komt.