Brazilië: Hoogste rechtbank geeft inheemse bevolking gelijk

Het Braziliaanse Hooggerechtshof heeft zich uitgesproken ten gunste van de rechten van de inheemse bevolking in een baanbrekende zaak waarin de grondwettigheid van het vaststellen van een tijdslimiet voor het indienen van aanspraken op voorouderlijk grondgebied werd afgewogen.

Negen van de elf rechters van het hof stemden voor het schrappen van het zogenoemde 'marco temporal'- of 'tijdsbestek'-argument, een juridisch beleid dat wordt ondersteund door bedrijven en boeren die inheemse grond willen gebruiken.

De 'marco temporal' zou inheemse groepen hebben gedwongen te bewijzen dat ze zich in 1988 op het betreffende land bevonden, toen de huidige grondwet van Brazilië werd geratificeerd, om zo hun recht op het grondgebied te doen gelden.

Maar dat argument kreeg te maken met wijdverspreide kritiek van inheemse volkeren, mensenrechtenorganisaties en zelfs experts bij de Verenigde Naties, die beweerden dat het 'diefstal van inheemse landen zou kunnen legaliseren'.

De beslissing van het Hooggerechtshof van donderdag werd aangekondigd als een overwinning voor deze groepen, waarvan sommige de sociale media gebruikten om dit te vieren.

"Gedenkwaardige overwinning na jaren van strijd!" schreef de mensenrechtenorganisatie Survival International op platform X. "De inheemse volkeren van Brazilië en hun bondgenoten over de hele wereld vieren een historische overwinning: de genocidale en catastrofale tijdslimiettruc is verworpen door het Hooggerechtshof!"

De activiste Celia Xakriaba, lid van het Xakriaba-volk in Brazilië, uitte eveneens haar vreugde over de nasleep van de uitspraak. "Er werd een meerderheid gevormd en de 'marco temporal' is begraven!", schreef Xakriaba. "Overwinning voor inheemse volkeren!"

"Zelfs Gilmar Mendes begreep dat we onze rechten moeten garanderen", voegde ze eraan toe, verwijzend naar een rechter van het Hooggerechtshof die bekend staat om zijn controverse.

Mendes had eerder een uiterste datum voor inheemse landclaims gerechtvaardigd als een manier om eindeloze discussies over territorium te vermijden. Maar hij stemde uiteindelijk met de meerderheid in de uitspraak van donderdag.

De beslissing van de rechtbank zal zwaar wegen op de toekomst van de Braziliaanse Bill 490, een stuk wetgeving dat tot doel heeft nieuwe inheemse reservaten te beperken, met steun van de landbouwlobby.

Op 30 mei keurde het Lagerhuis van het Congres het wetsvoorstel met overweldigende meerderheid goed, met 283 stemmen tegen 155, wat aanleiding gaf tot protesten, waaronder een snelwegblokkade.

Het wetsvoorstel ligt nu bij de Braziliaanse Senaat, en er wordt volgende week een stemming verwacht. De agrarische caucus in het Congres heeft de beslissing van het Hooggerechtshof al verworpen en aangekondigd dat het door zou gaan met het doorvoeren van Wetsvoorstel 490.

"Wij willen rechtszekerheid voor producenten op het platteland. Het Hooggerechtshof stimuleert barbarij op het platteland en totale rechtsonzekerheid", aldus de caucus in een verklaring.

Volgens de laatste volkstelling herbergt Brazilië 1,6 miljoen inheemse volkeren, en het voorouderlijk land vormt een essentieel onderdeel van hun cultuur en levensonderhoud.

Maar zoals de meerderheid van het Hooggerechtshof in hun uitspraak uitlegde, waren veel inheemse volkeren op gewelddadige wijze van hun grondgebied verdreven door kolonisten en zakenbelangen, en dat gebeurt nog steeds.

De zaak vloeide voort uit een dergelijke ontheemding in de staat Santa Catarina. Leden van het Xokleng-volk werden verdreven door tabaksboeren en deden een beroep op de deelstaatregering om hulp bij het terugwinnen van hun land. De deelstaatregering had ze geweigerd, omdat ze in 1988 niet in het gebied waren.