In februari 2022 pleegde Rusland een invasie in Oekraïne. Dit was niet nieuw, omdat Rusland in 2014 al een deel van Oekraïne in beslag had genomen nl. het schiereiland de Krim. Ook werden Oekraïense separatisten in Oost-Oekraïne gesteund. Vele deskundigen -en ook de top in Rusland- hadden verwacht dat de invasie binnen enkele dagen, of hooguit enkele weken, zou leiden tot een Russische overwinning, maar dat pakte heel anders uit. Oekraïne verzet zich al langer dan een jaar met veel kracht tegen de Russische invasie. Oekraïne heeft een groot deel van de wereldopinie achter zich en krijgt enorme financiële en wapensteun uit het Westen. De oorlog heeft naar schatting inmiddels 300.000 slachtoffers (doden en gewonden) geëist, waarbij Rusland zwaardere verliezen heeft geleden.

Volgens Poetin was Oekraïne nooit een zelfstandig land en hoort het bij Rusland, maar de geschiedenis en de Oekraïners zelf vertellen een ander verhaal. Er wonen iets meer dan 8 miljoen etnische Russen in Oekraïne, maar er zijn heel vreemde dingen gebeurd in het verleden. In de Tweede Wereldoorlog werden alle Tataren (een etnische groep) door de Russische overheid van het Krim schiereiland verjaagd en gedwongen zich te vestigen in Centraal Azië. In 1954 werden er 1 miljoen Russen naar de Krim verhuisd. Zo zijn er meerdere gedwongen verhuizingen geweest. De meerderheid van de Russisch sprekende inwoners stemden in 1991 echter voor de onafhankelijkheid van Oekraïne.

De oorlog in Oekraïne is geen geïsoleerd incident, maar onderdeel van een groter strategisch spel dat al jaren speelt tussen het Oosten en het Westen. Na de Tweede Wereldoorlog werd Europa in twee blokken verdeeld t.w. Oost- en West Europa. Elk maakte een veiligheidskordon rondom het eigen blok met eigen propaganda, de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO, 1949) en de tegenhanger het Warschaupact (1955). Oost Duitsland werd onderdeel van het Warschau Pact en West Duitsland van de NAVO. Landen van het Warschau Pact hadden een communistisch regime, terwijl de leden van de NAVO tot het democratische Westen behoorden. Er ontstond wereldwijd een strijd tussen deze twee ideologische blokken, de ‘koude oorlog’. De betonnen muur die Oost- en West Duitsland letterlijk van elkaar scheidde, werd het symbool van deze koude oorlog.

De Sovjet Unie (USSR) bestond uit 15 republieken, waaronder Oekraïne. Economische en politieke hervormingen binnen de Sovjet Unie o.l.v. president Michail Gorbatsjov, leiden tot meer interne vrijheid, maar ook tot het einde van het politiek systeem. In 1989 viel de Berlijnse muur en in 1991 viel de Sovjet Unie uit elkaar en werden de 15 republieken elk zelfstandige staten. Ook het Warschaupact eindigde in 1991. Veel voormalige Warschaupact landen traden toe tot de Europese Unie en ook tot de NAVO.

Boris Jeltsin werd de nieuwe president van de Russische Federatie en regeerde tot 1999, waarna hij werd opgevolgd door Vladimir Poetin. Poetin komt uit de Russische geheime dienst en was groot tegenstander van het uiteenvallen van de Sovjet Unie. Hij probeert de oude glorie van vroeger te herstellen en de NAVO wat verder van Rusland te houden o.m. door toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie en NAVO te voorkomen. De invasie van Oekraïne past daarin.

De oorlog heeft niet alleen de situatie voor Oekraïne en Rusland veranderd, maar ook voor grote delen van de wereld. Het is de grootste oorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Er zijn meer dan 8 miljoen vluchtelingen in de omliggende landen, die allemaal opgevangen moeten worden. Oekraïne was een van de grootste graanexporteurs in de wereld. De productie is gedaald, export is gedaald, prijzen zijn flink gestegen en transportprijzen ook. De economie is enorm gekrompen.

De Wereldbank schatte in september 2022 dat wederopbouw van Oekraïne bijna US$ 350 miljard gaat kosten. Rusland verkocht 60% van zijn olie en 74% van haar gas aan Europa en dat wordt helemaal teruggedraaid door de Europeanen. Ook is op vele miljarden Euros van Rusland en van rijke Russen beslag gelegd. Rusland zoekt nieuwe markten en India profiteert daarvan via lagere olieprijzen. Ook China versterkt zijn handel met Rusland. Het heeft invloed op allerlei productie- en handelspatronen, want Europa en Amerika willen minder afhankelijk worden van Rusland en China. De gevolgen van Covid spelen hierbij ook nog mee.

De slagkracht van Rusland is stukken minder gebleken en de eenheid onder de Oekraïners is sterker dan Rusland dacht. Poetin heeft naast het Russische leger ook een huurlingenleger ingeschakeld, de Wagner Groep. Dat kost miljarden aan dollars. Die groep is in 2014 opgericht en heeft zich tot een gevaarlijk wereldwijd huurlingenleger ontwikkeld. Dankzij de Wagner Group werden in Oekraïne wat ‘overwinningen’ geboekt. De rijke leider van deze groep, Yevgeny Prigozhin, had duidelijk ambities en toonde dat openlijk door in zijn ogen incompetente Russische leiders van langs te geven. Hij maakte zich hiermee niet geliefd bij de militaire top. Die hebben kennelijk maatregelen getroffen door de manschappen van de Wagner Groep aan te vallen en de groep buiten spel te zetten.

Prigozhin laat het resultaat hiervan met vele doden zien en scheldt de militaire top uit. Hij pikte het niet en trok op naar Moskou, onderweg nam hij een militaire basis over. Vlak voor Moskou werd er blijkbaar een deal gemaakt en trok hij naar Belarus, buurland van Oekraïne. De slagkracht van Rusland lijkt hiermee kleiner geworden te zijn in Oekraïne, maar ondertussen lijkt de oorlog te stagneren en langer te duren. Veel landen vinden dat het tijd wordt voor vrede, want niemand lijkt te winnen. Iedereen is inmiddels verliezer geworden en het is inderdaad te hopen dat er vrede komt. Echte bemiddelaars zijn echter schaars.

Marten Schalkwijk

Politiek analist