Persvrijheid wereldwijd onder toenemende druk

De mediavrijheid, de veiligheid van journalisten en de vrijheid van meningsuiting komen steeds meer onder druk te staan, wat de realisatie van andere mensenrechten in de weg staat. Bij de herdenking van de 30e Werelddag van de persvrijheid vandaag, 3 mei, wordt de internationale gemeenschap geconfronteerd met meerdere crises; conflicten en geweld, aanhoudende sociaal-economische ongelijkheden die migratie aandrijven, milieucrises en uitdagingen voor de gezondheid en het welzijn van mensen over de hele wereld.

En dat terwijl aan de andere kant desinformatie en verkeerde informatie online en offline zich verspreiden met ernstige gevolgen voor de instellingen die aan de basis liggen van de democratie, de rechtstaat en de mensenrechten. De Unesco zegt in een verklaring dat gepolariseerd politiek en maatschappelijk discours; erosie van vertrouwen; opleggen van noodtoestanden en internetafsluitingen; hardhandig optreden tegen kritische stemmen en onafhankelijke media; nieuwswoestijnvorming als gevolg van de ineenstorting van traditionele mediabedrijfsmodellen; en het aanpakken van haatzaaiende uitlatingen en online schade die internationale normen negeren, nieuwe bedreigingen vormen voor de vrijheid van meningsuiting en de fundamentele rol van mensenrechten.

Juist om deze kritieke situaties en bedreigingen het hoofd te bieden, staan persvrijheid, veiligheid van journalisten en toegang tot informatie centraal. Het recht op vrijheid van meningsuiting, verankerd in artikel 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, is een voorwaarde en een drijfveer voor het genot van alle andere mensenrechten. De speciale viering van de 30e verjaardag van de Werelddag van de persvrijheid dit jaar is volgens het VN-orgaan daarom een oproep om de persvrijheid, evenals onafhankelijke, pluralistische en diverse media, te hernieuwen als noodzakelijke sleutel tot het genieten van alle andere mensenrechten.

In de Preambule van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 worden vier fundamentele vrijheden geschetst: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van geloof, vrijwaring van angst en vrijwaring van gebrek. Het is geen toeval dat de vrijheid van meningsuiting voorop staat: deze fundamentele vrijheid maakt alle andere mogelijk. In de Universele Verklaring is de vrijheid van mening en meningsuiting in artikel 19 verder uitgewerkt als het recht om via alle media en ongeacht grenzen informatie en ideeën te vergaren, te ontvangen en door te geven.

Internationale Journalisten Federatie
De persvrijheid gaat er wereldwijd op achteruit en de vrijheid van meningsuiting is voor andere mensenrechten niet de motor die ze zou moeten zijn, zegt de Internationale Journalisten Federatie (IFJ).

"Van Peru tot Iran, van Sudan tot Afghanistan, overal nemen regeringen drastische maatregelen om de vrijheid van meningsuiting aan banden te leggen en het recht van het publiek op informatie te belemmeren, bijvoorbeeld door de toegang tot het internet te beperken, door journalisten te slaan, te intimideren en op te sluiten, door het controleren van mediacontent en door het invoeren van draconische wetten voor onder andere de media, gericht op het beperken van de vrije informatiestroom", hekelde IFJ-voorzitter Dominique Pradalié. In 2022 werden 68 journalisten vermoord. In slechts enkele gevallen volgde een onderzoek. De voorbije jaren was straffeloosheid de regel voor wat betreft moorden op medaprofessionals, zegt IFJ.

Associatie van Caribische Mediawerkers
Het thema van de Werelddag van de persvrijheid dit jaar 'Shaping a Future of Rights: Freedom of expression as a driver for all other human rights', zet de schijnwerpers op de onschatbare rol van de vrijheid om ideeen te ontvangen en door te geven.

Volgens de Associatie van Caribische Mediawerkers (ACM) biedt de Werelddag voor de persvrijheid een gelegenheid om te focussen op het immense belang en de verbinding van vrijheid van meningsuiting met alle andere mensenrechten zoals onderwijs, gezondheid, bewegingsvrijheid, rust en vrije tijd, en de vrije wil van de mensen om hun leiders te kiezen.

ACM dringt er bij Caribische besluitvormers op aan om de snelle vooruitgang in sociale media te gebruiken als een massacommunicatiemiddel om de tweerichtingsstroom van informatie over alle onderwerpen van openbaar belang die de vele facetten raken en aangaan, te vergemakkelijken van de andere mensenrechten. De ACM heeft weinig oog voor de toenemende praktijk van besluitvormers, met name in de politieke sfeer, die hun toevlucht hebben genomen tot eenrichtingscommunicatie via Tweets en video- en tekstberichten op Facebook. Deze aanpak lijkt een duidelijke vermijding van controle op persconferenties en interviews.

"We dringen aan op een einde aan een dergelijke praktijk die het publiek berooft van details die hen mogelijk in staat zullen stellen rationele beslissingen te nemen. Deze tekortkomingen in de vrijheid van meningsuiting leiden tot disfunctionele samenlevingen."