Onduidelijk lot Bolsonaro na presidentschap

Jair Bolsonaro vertelde aanhangers dat de toekomst hem maar drie mogelijkheden kon bieden: arrestatie, dood of een tweede termijn als president van Brazilië. Geen van die resultaten kwam uit. En zijn verlies op 30 oktober tegen Luiz Inácio Lula da Silva was het begin van twee maanden van relatieve stilte voor de zelfbenoemde vaandeldrager van de Braziliaanse conservatieve beweging.

Het vaak geciteerde motto van Bolsonaro is "God, familie, land", en als president droeg hij meer macht over aan de strijdkrachten en versoepelde hij de wapenbeperkingen. Veel van de extreemrechtse aanhangers van Bolsonaro blijven in zijn ban en hebben gekampeerd buiten militaire gebouwen, tevergeefs pleitend voor tussenkomst van het leger om de president aan de macht te houden.

Maar Bolsonaro gaf zijn stafchef toestemming om het overgangsproces voor te zitten, en er verschijnen verhuiswagens bij het presidentieel paleis en de residentie. Er werden persoonlijke spullen verwijderd, vooral kunst die door aanhangers als cadeau werd gegeven, waaronder levensgrote houten sculpturen van Bolsonaro en een motorfiets.

Voordat hij zijn presidentiële campagne in 2018 won, had Bolsonaro al zeven ambtstermijnen. Hij heeft gesproken over een bezoldigde positie in zijn liberale partij, vertelde een partijbestuurder die betrokken was bij discussies aan The Associated Press en vroeg om niet te worden geïdentificeerd omdat de plannen niet zijn aangekondigd.

Bolsonaro sprak geldschieters in de hoofdstad Brasilia een keer toe nadat hij de stemming had verloren en zei kort dat de strijdkrachten onder zijn controle stonden. Een tweede keer stond hij zwijgend terwijl geldschieters voor hem baden.

Sommige aanhangers houden vol dat Bolsonaro hen niet in de steek zou laten door de strijd op te geven, maar anderen zijn begonnen met het verlaten van belangrijke locaties. Volgens de officiële dagelijkse agenda van Bolsonaro werkte hij vanaf de verkiezingen tot 23 december iets meer dan een uur per dag.

Zowel in de Tweede Kamer als in de Eerste Kamer wordt de Liberale Partij de grootste partij. Het heeft zich verzet tegen de nieuwe regering van Lula en Bolsonaro zal naar verwachting de inspanning binnen de partij leiden, zei het partijbestuur.

Maar veel van de leden van de Liberale Partij zijn niet volledig loyaal aan Bolsonaro, noch ideologisch met hem verbonden, en ze zullen prikkels hebben om met de nieuwe regering samen te werken, zei Guilherme Casarões, politiek analist en professor aan de Getulio Vargas Foundation in São Paulo. De liberale partij wordt beschouwd als centristisch en staat bekend om het sluiten van deals met de zittende regering.

"Dat maakt het moeilijker om de ideologische trouw te hebben die Bolsonaro graag handhaaft", zei Casarões. "Als hij er niet in slaagt om de volledige controle over de liberale partij te krijgen, zullen we een nieuwe splitsing zien."

Bolsonaro kreeg 49% van de presidentsverkiezingen, wat de mogelijkheid van een presidentiële run in 2026 aanwakkerde en hem een mogelijke hulp maakte voor kandidaten bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2024, zei Eduardo Grin, politiek analist en professor bij de Getulio Vargas Foundation.

Grin merkte echter op dat er een geschiedenis is van sterke Braziliaanse kandidaten die in de daaropvolgende jaren geen steun konden behouden. En de gouverneurs van Sao Paulo en Minas Gerais, de twee dichtstbevolkte deelstaten van Brazilië, zouden voor conservatieve kiezers aangenamere opties kunnen blijken te zijn.

De gebruikelijke laatste handeling voor vertrekkende presidenten is het overhandigen van de presidentiële sjerp aan hun opvolger. Het is nog niet duidelijk of Bolsonaro de inauguratie van Lula zal bijwonen.

De laatste keer dat een president weigerde de sjerp te overhandigen, was in 1985, waarmee het einde van de twee decennia durende militaire dictatuur van het land en de terugkeer van de democratie werd gemarkeerd.

Hoe dan ook, de inauguratie zal een klap zijn voor de geldschieters van Bolsonaro, zei analist Mario Sérgio Lima van Medley Advisors. "Omdat zijn aanhangers gewend zijn aan radicalisme, verwachten ze catharsis. Als ze zien dat Lula wordt beëdigd, zullen ze zich verraden voelen, alsof hij (Bolsonaro) de macht in handen had en niets deed", zei Lima. "Voor hen is het een teken van zwakte."

Bolsonaro wordt ook geconfronteerd met lopende juridische bedreigingen. Het Hooggerechtshof doet onderzoek naar hem op verdenking van het illegaal verspreiden van leugens over onder meer Covid-19-vaccins, rechters van het Hooggerechtshof, het vrijgeven van vertrouwelijke informatie uit een lopend onderzoek en het op ongepaste wijze bemoeien met de federale politie. Het Hooggerechtshof is het enige overheidsorgaan dat een zittende president of federale wetgever kan onderzoeken.