Brazilië: Democratie op het spel bij verkiezingen

Brazilianen gaan morgen, zondag, naar de stembus na wat is beschreven als de meest gepolariseerde verkiezingscampagne van het land, waarbij de extreemrechtse president Jair Bolsonaro het opneemt tegen zijn linkse rivaal, Luiz Inacio Lula da Silva. Lula gaat zondag de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in met een stabiele voorsprong op Bolsonaro, zo blijkt uit de meest recente peilingen.

Bij de peilingen voorafgaand aan de eerste ronde werd de steun van de kiezers voor de zittende partij echter onderschat, wat leidde tot een tweede ronde.

Brazilië hield op 2 oktober een eerste stemronde, maar geen van de presidentskandidaten behaalde een absolute meerderheid. Dat zorgde voor de tweede ronde van zondag tussen Lula en Bolsonaro, die eindigden met respectievelijk 48 en 43 procent steun.

Gouverneurschappen in deelstaten waar geen enkele kandidaat een meerderheid in de eerste ronde behaalde, liggen ook voor het grijpen.

Lula, die van 2003 tot 2010 president was, heeft een beroep gedaan op de Brazilianen om hem te kiezen om het land na vier jaar onder Bolsonaro te helpen 'herbouwen en transformeren'. Hij heeft beloofd burgers met een laag inkomen te steunen en het milieubeschermingsbeleid opnieuw in te voeren, vooral in de Amazone, waar de afgelopen jaren een golf van ontbossing en meer aanvallen op inheemse volkeren hebben plaatsgevonden.

Bolsonaro, wiens mantra "God, familie, land" is, heeft nieuwe steunprogramma's aangekondigd voor arme Brazilianen, terwijl hij tegelijkertijd de economische ontwikkeling bevordert en heeft beloofd misdaad en corruptie aan te pakken. Hij heeft ook de nadruk gelegd op conservatieve waarden, waaronder zijn verzet tegen legale abortus en drugs, terwijl hij valselijk waarschuwde dat de terugkeer van Lula zou leiden tot vervolging van kerken.

"Lula’s campagne gaat over het verleden; dat is zijn grootste kracht en grootste zwakte", vertelde Brian Winter, vice-president voor beleid bij de Americas Society/Council of the Americas, onlangs aan The Associated Press. "Het is de herinnering aan de hoogconjunctuur van de jaren 2000 die ervoor zorgt dat mensen op hem willen stemmen. Maar zijn onwil of onvermogen om nieuwe ideeën te formuleren en nieuwe gezichten binnen te halen, heeft hem enigszins hulpeloos gemaakt, terwijl Bolsonaro de kloof dicht.

Steun Bolsonaro en Lula
De steun voor Lula en zijn Arbeiderspartij komt doorgaans van Braziliaanse arbeiders en plattelandsgebieden. Bolsonaro heeft de steun van conservatieven, evangelische christenen - een belangrijk stemblok - en zakelijke belangen.

Verkiezingswaarnemers zullen goed letten op wat er gebeurt in Minas Gerais, een deelstaat in het binnenland in het zuidoosten van Brazilië die wordt beschouwd als "een micro-monster van het Braziliaanse electoraat", meldde Lucia Newman, de Latijns-Amerikaanse redacteur van Al Jazeera, deze week. "Als deze race zo strak is als de meesten voorspellen, zal elke stem tellen, vooral hier in Minas Gerais, waar geen enkele Braziliaanse president ooit heeft gewonnen zonder de deelstaat te winnen", zei Newman.

Desinformatie is gedurende de hele verkiezingscyclus een groot probleem geweest in Brazilië, zeggen experts, waarbij veel ervan zich verspreidde op sociale mediaplatforms, zoals TikTok, en via de berichten-app WhatsApp. Mensen hebben ten onrechte gezegd dat Lula mannen de toiletten van openbare scholen wil laten gebruiken naast kleine meisjes, terwijl anderen ten onrechte hebben beweerd dat Bolsonaro opmerkingen heeft gemaakt waarin hij kannibalisme en pedofilie bekent.

Er is een toename van desinformatie en valse informatie die op sociale media wordt verspreid, zei Flora S Rebello Arduini, campagneleider bij SumOfUs, een non-profitorganisatie die het probleem in de context van de Braziliaanse verkiezingen heeft gevolgd. Een van de meest zorgwekkende dingen, vertelde ze aan Al Jazeera, is dat bedrijven advertenties hebben toegestaan ​​op inhoud die desinformatie en haatzaaiende uitlatingen bevat en dat ze wantrouwen zaaien in het kiesstelsel.

Ze voegde eraan toe dat de Bolsonaro-campagne verantwoordelijk is geweest voor veel van de desinformatie. "Ze volgen het draaiboek dat de voormalige Amerikaanse president Donald Trump heeft ingevoerd bij de verkiezingen van 2020.”

Impact desinformatie
Maandenlang hebben experts hun bezorgdheid geuit dat desinformatie - vooral rond het Braziliaanse kiesstelsel - zou kunnen leiden tot politiek gemotiveerd geweld. Er zijn tijdens de campagne verschillende gewelddadige incidenten geweest, waaronder een vorige week waarbij een voormalig congreslid betrokken was die een aanhanger van Bolsonaro is. Roberto Jefferson opende het vuur en gooide verdovingsgranaten naar de federale politie die hem was gaan arresteren op bevel van het Hooggerechtshof wegens het beledigen van een van zijn rechters. Twee agenten raakten gewond.

Amnesty International's Americas-directeur, Erika Guevara-Rosas, waarschuwde vrijdag dat er een "exponentiële toename" was van meldingen van pesterij en intimidatie in de aanloop naar de presidentsverkiezingen. "Electorale intimidatie is met name prominent aanwezig in religieuze centra en heeft de sociale media overspoeld, waar steeds meer mensen, waaronder publieke figuren, degenen aanvallen en vervolgen die een andere mening uiten dan de hunne", zei Guevara-Rosas in een verklaring.

"President Jair Bolsonaro en zijn regering moeten ervoor zorgen dat ze betrouwbare informatie verspreiden, valse verklaringen tegengaan en er alles aan doen om aanvallen en intimidatie in de dagen voorafgaand aan de presidentsverkiezingen te voorkomen en te veroordelen", zei ze.

De kans dat er meer geweld uitbreekt na de stemming, is een grote zorg. Bolsonaro heeft maandenlang zonder bewijs gezegd dat het elektronische stemsysteem van Brazilië kwetsbaar is voor wijdverbreide fraude. Waarnemers hebben hem ervan beschuldigd van plan te zijn de verkiezingsresultaten te betwisten op dezelfde manier als Trump, die hij navolgde.

Brazilië stond van 1964 tot 1985 onder autoritair militair bewind en Bolsonaro – een voormalige legerkapitein – heeft zijn bewondering uitgesproken voor het voormalige regime, dat door mensenrechtenorganisaties is beschreven als een "wrede dictatuur". Dat heeft de spanningen rond de huidige verkiezingscampagne vergroot en heeft geleid tot oproepen van wetgevers in de VS en Europa aan Bolsonaro, om de resultaten te respecteren.

In een brief eind vorige maand aan de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, en Josep Borrell, hoofd van het buitenlands beleid van de Europese Unie, zeiden tientallen Europese wetgevers dat het "cruciaal" was om de Braziliaanse militaire leiding ervan te weerhouden "een staatsgreep" te steunen.

Democratie op het spel
Voorafgaand aan de eerste ronde zei Manuel Rapalo van Al Jazeera dat veel Braziliaanse kiezers de verkiezingen "als een kritieke strijd over de toekomst van de Braziliaanse democratie" beschouwden.

Dat werd onlangs herhaald door Human Rights Watch-onderzoekers Deborah Brown en Maria Laura Canineu, die eraan toevoegden dat de "kritieke test voor democratie en de rechtsstaat" ook gevolgen zou kunnen hebben buiten de landsgrenzen, "gezien de omvang en invloed van Brazilië".

Ook de toekomst van de Amazone, die cruciaal is voor de bestrijding van klimaatverandering, staat op het spel. Er is een golf van ontbossing geweest in 's werelds grootste regenwoud onder het bestuur van Bolsonaro, wat leidde tot wereldwijde veroordeling.