Dagelijks ruim 1.000 gevallen van gedwongen verdwijningen

Gedwongen verdwijningen is een misdaad die over het algemeen wordt gepleegd door staatsagenten die mensen ontvoeren, arresteren en vervolgens in geheime detentie sturen, hen laten martelen, standrechtelijke executies laten ondergaan en weigeren het lot of de verblijfplaats van de personen aan de families, de nabestaanden en de samenleving te onthullen. Gedwongen verdwijning is een complexe misdaad die alle mensenrechten schendt, inclusief economische, sociale en culturele rechten, van de verdwenen personen, hun familieleden en anderen. Het aantal gevallen van gedwongen verdwijning wereldwijd bleek het vorig jaar al tot bijna 1.000 per dag te zijn gestegen. Elk jaar wordt op 30 augustus Internationale dag van de slachtoffers van gedwongen verdwijningen herdacht.

Gebrek aan bescherming
Het gebrek aan effectieve bescherming van economische, sociale en culturele rechten is een factor die bijdraagt tot gedwongen verdwijningen. Mensen die in armoede leven, zijn kwetsbaarder en lopen een groter risico op gedwongen verdwijningen. Wanneer ze in aanraking komen met het strafrechtsysteem zijn ze veelal verstoken van juridisch advies en bijstand om de voorwaarden van hun arrestatie, proces, veroordeling en detentie aan te vechten. Zo verdwijnen ze binnen het systeem. Slachtoffers van gedwongen verdwijningen worden meestal ook gemarginaliseerd. Wanneer ze in gebieden wonen waar weinig of geen staatsinstellingen aanwezig zijn, hebben hun familie en verwanten weinig toegang tot justitie en effectieve middelen om naar hen te zoeken.

Grotere risico’s voor kinderen
Kinderen die geen toegang hebben tot onderwijs, in armoede leven, op straat leven of ontheemd zijn, lopen een groter risico om ontvoerd te worden om kindsoldaten te worden of om te worden verhandeld en uitgebuit. Migranten en personen met een beperking zijn ook bijzonder kwetsbaar voor gedwongen verdwijningen, dit vanwege het gebrek aan financiële middelen, beschermingsregelingen en politieke, sociale en culturele participatie. Het UN Committee on Enforced Disappearances and the Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances heeft tijdens zijn werk ook geconstateerd dat gedwongen verdwijning wordt gebruikt als instrument voor intimidatie, represailles en onwettige bestraffing van mensenrechtenverdedigers, onder wie personen die economische, sociale en culturele rechten bevorderen.

Vooral vrouwen lijden onder gedwongen verdwijningen
Het comité dringt er bij landen op aan om te erkennen dat gedwongen verdwijningen familie en verwanten in een zeer uitdagende positie plaatsen, vooral wanneer de kostwinner is verdwenen. Naarmate de gezinsstructuur wordt verstoord, worden echtgenoten en kinderen economisch, sociaal en psychologisch beïnvloed. Rekening houdend met het feit dat mannen meestal het belangrijkste doelwit zijn van gedwongen verdwijningen, worden vooral vrouwen getroffen. Ze worden vaak verbannen in de gemeenschap omdat hun partners worden verdacht van misdaden, of omdat mensen bang zijn om met iemand om te gaan die het doelwit is geweest van een gedwongen verdwijning. Moeders kunnen ook sociaal worden gestigmatiseerd en de schuld krijgen dat ze niet "goed voor hun verdwenen kinderen zorgen".

Verplichting om daders te vervolgen
Meer dan tien jaar geleden, op 23 december 2010, trad het Internationaal Verdrag voor de bescherming van alle personen tegen gedwongen verdwijning in werking. Vandaag de dag is er veel bereikt, maar er moet nog veel meer worden gedaan om gedwongen verdwijningen over de hele wereld tegen te gaan. Tot op heden hebben slechts 63 van de 193 lidstaten van de Verenigde Naties het verdrag geratificeerd. Om deze wereldwijde problematiek het hoofd te bieden, erkent het Verdrag niet alleen gedwongen verdwijning als een misdaad, maar verplicht het landen ook om daders te vervolgen. Het Verdrag erkent ook de rechten van slachtoffers, namelijk het recht op de waarheid, het recht op gerechtigheid, het recht op herstelbetalingen. Dit wordt gezien als een fundamenteel hulpmiddel om gedwongen verdwijningen te voorkomen en in de toekomst deze praktijk uit te bannen. Volgens de USA 2020 Country Reports on Human Rights Practices waren er in Suriname geen meldingen van verdwijningen door of namens overheidsinstanties. Ook is Suriname volgens OMTC SOS Torture Network een van de weinige landen die het Verdrag tegen Foltering niet hebben geratificeerd en daarom wordt geconfronteerd met problemen bij het implementeren van internationale mensenrechtennormen.

Dubbel en dwars slachtoffer
In sommige landen kan de nationale wetgeving het onmogelijk maken om een pensioen of andere vormen van levensonderhoud te ontvangen zonder een overlijdensakte, waardoor de slachtoffers opnieuw slachtoffer worden en hun kwetsbaarheid nóg groter wordt. Zowel de economische ontberingen als de verwoesting van het verlies van een dierbare kunnen bij familieleden van het verdwenen gezinslid grote emotionele trauma veroorzaken dat niet alleen kan leiden tot schending van het recht op gezinsleven, maar ook tot negatieve fysieke en psychologische gevolgen. Overigens heeft de COVID-19-pandemie duidelijk een verwoestende impact gehad op de beleving van economische, sociale en culturele rechten in alle delen van de wereld, en heeft de impact op slachtoffers van gedwongen verdwijningen en hun familieleden verergerd.

Bronnen:
https://www.un.org/press/en/2020/gashc4297.doc.htm
https://www.state.gov/reports/2020-country-reports-on-human-rights-practices/suriname/
https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/CED/Pages/StandUpVictimsEnforcedDisappearance.aspx
https://bangkok.ohchr.org/enforced-disappearances-2021/
https://www.omct.org/en/where-we-work/americas/suriname