Verliefd op batik

Het maakt niet uit wat het kost, koop het, fluistert Armoe (61) naar Sindie (56). “Dit is echt die juiste kleur, het perfecte geel” reageert die, terwijl ze beiden het lapje bewonderen en terugdenken aan hun fiets-verhaal. Het koppel uit Van Pettenpolder in het rijstdistrict Nickerie reisde in oktober/november mee in de famtrip (familarization trip) van de Indonesische ambassade in Paramaribo. Ze bezochten Jakarta, Semarang, Ambarawa, Solo, Yogyakarta en Bali.

Al het negatieve, dat zij hoorden over Indonesië is met deze reis helemaal weggevaagd. “Geen bedelende kinderen op straat, geen zakkenrollers, het eten is heerlijk en je voelt je veilig”, zegt Armoe. En toch, het beste van de reis noemt het koppel, batik kopen in het land waar die wordt geproduceerd. “Het assortiment is enorm groot en je kunt uit verschillende kwaliteiten kiezen”, begint Armoe. “Ik zou zeggen in Suriname vindt je drie procent van de collectie die hier is. De kwaliteit hier is ook beter en na een flinke onderhandeling kun je lagere prijzen krijgen.”

Sindie houdt de batikstof met bruine en groene motieven tegen zich aan en weet al waarmee ze die stof zal combineren. “Batik moet je begrijpen”, begint ze, “het begint bij het textiel, de motieven en kleurencombinatie, dan heb je een beter idee hoe je de stof verwerkt tot een kledingstuk.” De Nickeriaanse weet waar ze over praat. Ze is opgegroeid in het modistenwerk en begon op haar 13e zelfstandig achter de ouderwetse trapnaaimachine. 

Batik is (textiel)kunst waarbij je tekent op een stof of hout. Maar in plaats van een potlood of penseel gebruik je een kantelende ‘tjanting’ met en vloeibare was. De arbeidsintensieve handbewerking (batik tulis) kan ook met een stempel en handdruktechniek. De commercie speelt al jaren hierop in en massaproduceert in textielfabrieken bedrukte batik stoffen.

 

“Ja, de textielfabrieken met hun batikprints winnen steeds meer terrein op de authentieke ambachtelijke batik”, erkent Ari Cahyono van Rara Djonggrang in Yogyakarta. Deze batikwinkel exporteerde vroeger naar het buitenland, maar kon de concurrentiestrijd niet meer aan. De handvervaardigde stof mag dan wel exclusief zijn en van betere kwaliteit, “maar de prijs van een hand-made is soms vijf maal duurder dan een printbatik”.

De onderneming bedacht een ander concept: werken op bestellingen aan buitenlandse bestelling en rondleidingen en workshops geven in de fabriek. Dit doet het samen met toerbedrijven. Samen brengen ze de textielkunst dichter bij de toeristen en promoten ze de nationale arts-en crafts industrie. Cahyono leidt hen rond en spreekt zeven talen, waaronder Nederlands. “Nederlanders zijn een van onze grootste groep bezoekers.” 

Toeristen willen meestal zelf proberen te batikken. Hierna praten ze vol bewondering en respect over de kunst en zijn dan ook eerder geneigd batik te kopen en te dragen, zegt Cahyono. In de winkel is het assortiment aan batik dan ook zeer uitgebreid; van kleding, bewerkte houten souvenirs tot aan IPad-covers. 

De concurrentie tussen handgemaakte batik en fabriek-prints is ook een grote zorg voor de Indonesische regering. In Indonesië domineren de kleine en middelgrote ondernemingen de batikindustrie. Volgens het Industrieministerie zijn er ruim 100 centra in het land; ze bezitten in totaal 47 duizend bedrijfsunits en hebben een personeelsbestand van zo een 200 duizend mensen. 

In 2018 bracht de batik export US$ 52 miljoen op en in de eerste helft van 2019 zat Indonesië al op US$ 17 miljoen. Zijn grootste afzetmarkten zijn Japan, Nederland en Amerika en zijn topconcurrenten in de print-batikindustrie zijn Maleisië, Singapore en China. 

Batik is een onlosmakelijk deel van Indonesië; het weerspiegeld de nationale identiteit en cultuur van land en volk. De fleurige batikstof in vele soorten siert het dagelijkse straatbeeld in Indonesië en is in alle sectoren zichtbaar. Zelf de bekers van de Amerikaanse koffieketen in Indonesië hebben batikafbeeldingen.

In Indonesië kennen ze zelf een Nationale Batik Dag. Vorige maand, op 2 oktober, vierde de Indonesische president Joko Widodo die samen met het volk. Het was precies 10 jaar geleden dat de Unesco op 2 oktober 2009 bekendmaakte dat zij de levende batikkunst erkende als Meesterwerk van Oraal en Immaterieel Erfgoed van de Mensheid. 

Batikken is nog steeds iets voor de oudere generatie Javaanse batikmakers. Maar alle Indonesiërs - jong en oud - zijn verantwoordelijk voor het behoud van batik, gaf de president aan. Zij moeten de kunstvorm beschermen en verder ontwikkelen. Het overheidsbeleid is daar ook opgericht. Zo krijgen kinderen op sommige scholen batikles als kunstvaardigheid mee. De rustgevende batik tulis wordt zelf als test behandelmethode in afkickcentra gebruikt. 

Armoe en Sindie gaan het liefst in batik gekleed. “Ik promoot de Javaanse cultuur, voornamelijk batik”, zegt Sindie. Ze maakte in Nickerie naam als modiste en groeide uit tot modeontwerpster die uit verschillende stoffen combineert. Ze gebruikt verschillende textielsoorten met batik en sari-stoffen of batik met Afrikaanse prints, noem maar op. “Ik maak Surinaamse kleren”, lacht ze. 

In haar ontwerpen let ze vooral op technische aspecten. “Als je de stof, zoals batik begrijpt, weet je precies waar je die moet knippen, waarmee te combineren - je hoeft er niet per se één kledingstuk uit te halen - en hoe het af te werken.” In Indonesië laat Sindie zich inspireren. “Ik heb batikontwerpen gezien die ik al jaren in de gedachten heb”.

Beiden geven toe: in Nickerie gaan mensen nu vaker gekleed in Javaanse culturele klederdracht. “Vroeger droeg men liever een T-shirt, hemd of bloes op een jeans.” En toch, bij jongeren bestaat het idee dat batik iets voor oude Javanen is, vertelt Armoe. Sindie vult aan: “Ze zijn niet bekend met de moderne batikontwerpen en wat je allemaal met de stof kunt doen.”

Tijdens de vakantie krijgt het koppel meerdere WhatsApp-berichten binnen. Personen in Suriname en Nederland hebben gehoord dat ze in Indonesië zijn en vragen om kleding en batiklapjes te kopen. Op Pasars, traditionele Javaanse markten leeft het stel zich uit. De Pasar doorgaans in het stadscentrum gevestigd, is een exclusief complex van meerdere verdiepingen met stoffen, kleren, souvenirs, schoeisel, Aziatische ingrediënten, etc. 

In de koffers gaan batikstoffen, Javaanse, Islamitische en batik bloezen mee. Ze zijn gekocht op de verschillende markten en winkels in de bezochte provincies en steden tijdens de toer. Want elke streek in Indonesië heeft kenmerkende batik voor dat gebied. Het gaat vaak om specifieke motieven en kleuren, en die batik draag je weer bij speciale evenementen.

Volgend jaar viert het koppel zijn 40e huwelijksdag. Je raadt het al: Sindie draagt op die dag haar gele batikstof uit Solo. Behalve hun feest plant het koppel nog iets: hun tweede bezoek aan Indonesië. In het reisschema staan weer bezoeken aan Pasar Klewer in Solo (bekend als de grootste batikmarkt van Azië), Pasar Beringharjo in Yogyakarta en Pasar Seni Sukawati te Bali.