Na decennia waarin democratie als de meest populaire bestuursvorm gold, schijnt thans het populisme de wereld te veroveren. De politiek werd ook decennia gedomineerd door politieke partijen en politici die regeerden op basis van ideologische stromingen. Deze liepen van extreem-links via het centrum tot ultrarechts. Beginselen stonden centraal. 

Thans lijkt populisme de name of the game te zijn. Populisme is niet gemakkelijk onder één noemer te vatten.  Het begrip is afgeleid van het Latijnse woord populus, wat mensen of volk betekent. Van populisme spreekt men wanneer politieke leiders er alles aan doen om het volk slechts te behagen of naar de mond te praten, ook als ze weten dat het daarop gebaseerd beleid geen duurzame oplossingen brengt. Populisten hebben verkiezingen gewonnen, omdat het volk het vertrouwen in voormalige politieke elite verloor. Populisten verwoorden onnavolgbaar wat het volk vaak als de enige oplossing ziet voor complexe problemen. Terwijl de oorzaken van problemen vaak multi causaal zijn - er liggen meer oorzaak aan ten grondslag – presenteren populisten oplossingen die zowel simplistische, als monocausaal worden afgeschilderd. Deze oplossingen hebben daarom vaak een beperkte houdbaarheidsdatum.  

Het populisme heeft ertoe geleid dat personen van een bedenkelijk allooi in de achter ons liggende decennia tot president zijn gekozen. Zeg wat het volk wilt horen en je bent favoriet. Toen in 2011 de populaire zanger Michel Martelly – bekend als Sweet Micky - tot president van Haïti werd gekozen, werd door menigeen de wenkbrauwen gefronst. 

Oekraïne spande echter de kroon met het kiezen van de komiek Volodimir Zelenski tot president van het land in april van dit jaar. De internationale verontwaardiging daarover is best te begrijpen. De betrokkenheid van meneer Zelenski bij de politiek was niet zo heel erg groot. Hij had geen politieke ervaring en ook geen duidelijk politiek programma. In een populaire tv-serie vertolkte hij de rol van een geschiedenisleraar, die zich flink afzette tegen corruptie en uiteindelijk president van zijn land werd. Het enige punt dat in dit verband voor hem zou kunnen pleiten is dat hij een succesvol zakenman is. Echter heeft Donald Trump, de huidige president van de VS, duidelijk laten zien dat dit geen voldoende voorwaarde is om een staat ordentelijk te besturen. Nog daar gelaten hoe succesvol wij een man kunnen noemen, die zich failliet liet verklaren en daardoor het betalen van belasting aan de staat ontdook. Maar in april 2019 werd in Oekraïne fictie omgezet in realiteit. 

Was het een wanhoopsdaad of wanhopig stem van de kiezer? Het was zeker een reactie op de wijdverbreide corruptie in Oekraïne die de keus bepaalde. Het is Marin Luther King die ons erop wees dat ook in de donkerste tijden er geen reden is tot wanhopen, in tegendeel.: “Only when it is dark enough can you see the stars” (Slechts als het donker genoeg is, kun je de sterren zien) is een van zijn bekende uitspraken. Een uitspraak die aangeeft dat in tijden dat niets goed schijnt te gaan juist dan bakens van hoop kunnen worden ontdekt. 

Een teken van hoop zagen wij dit jaar, 2019 in Turkije. Recep Tayyip Erdogan die met ijzeren hand dit land regeert moest in maart tegen een nederlaag aan kijken bij het verkiezen van een burgemeester voor de hoofdstad Istanbul. De kandidaat van zijn AK-partij verloor de verkiezing. Voor de populistische autocraat een koud kunstje om de verkiezingen ongeldig te laten verklaren. Maar tegen een vastberaden volk was ook hij niet opgewassen. In juni werd opnieuw gestemd met voor Erdogan het vernietigend resultaat dat de oppositiekandidaat met een veel grotere marge dan in maart won. 

De jonge betogers in Hong Kong, die al maanden weekend na weekend de straat op gaan, blijven een baken van hoop voor velen. Zij willen voor de vrijheid hun leven. Zij sterven liever dan eeuwen geleden verworven waarden van de liberale democratie op te geven. Waarden als: het respecteren van de grondrechten en de politieke vrijheid van het individu, de vrije meningsuiting, de vrijheid van de media. Dit zijn net de waarden die populistische leiders het eerst beknotten indien hun macht in gevaar komt. 

De genoemde bakens van hoop zijn een bevestiging dat zolang burgers hun rug recht wensen te houden en zich niet oriënteren op duisternis, maar op de bakens van hoop het populisme de democratie niet vermoorden kan. Werd het aantal internationale gezegden niet vanuit China verrijkt met het citaat: Het is beter een kaars aan te steken dan te klagen over duisternis.

Hans Breeveld