Brazilië: Verrassende uitspraak rechter kan Lula bevrijden

Een verrassende uitspraak van een Braziliaanse rechter van het Hooggerechtshof vandaag, woensdag, zou kunnen leiden tot de zeer omstreden vrijlating van Luiz Inacio Lula da Silva. De voormalige president zit in de gevangenis nadat hij dit jaar was veroordeeld voor corruptie.

Het is onduidelijk of en wanneer Lula kan worden vrijgelaten, omdat het besluit van rechter Marco Aurelio Mello werd gedaan slechts enkele uren voordat de rechters hun kerstvakantie begonnen. Het is mogelijk dat de uitspraak later door een andere rechter van het hoogste gerechtshof nietig wordt verklaard.

De linkse icoon Lula is één van de populairste politici van Brazilië, maar wordt ook beschimpt door rechtse politici, die hem beschuldigen van jarenlange corruptie, mislukte economische politiek en toenemende criminaliteit.

De uitspraak moet door het voltallig rechtersteam worden gehoord nadat deze in februari van zijn vakantie is teruggekeerd. De jongste uitspraak leidt tot een diepere constitutionele discussie die verstrekkende gevolgen zou kunnen hebben voor het onderzoek naar corruptie in Brazilië en het strafrechtelijk systeem.

Als Lula wordt vrijgelaten, zou het de Braziliaanse gedemoraliseerde linkse politici, die nog steeds aan het bekomen zijn van het verlies bij de verkiezingen, prikkelen. De extreemrechtse president-elect Jair Bolsonaro heeft immers gezworen om het beleid dat was ingesteld tijdens de twee termijnen van Lula, terug te draaien.

Lula (73) werd in april gevangen gezet nadat hij was veroordeeld tot meer dan 12 jaar gevangenisstraf. Hij wordt geconfronteerd met zes andere processen van beschuldigingen van corruptie. Lula blijft bij zijn onschuld en blijft volhouden dat hij een politieke gevangene is, gevangengezet in een poging hem te beletten om voor het presidentschap te strijden.

Zijn argument kreeg grip toen de kruistocht tegen corruptie-rechter Sergio Moro, die het ingrijpende onderzoek leidde die Lula achter de tralies had gezet, een aanbod van Bolsonaro aanvaardde om de volgende minister van Justitie van Brazilië te zijn. De president-elect treedt op 1 januari aan.

De federale rechtbank die Lula vorig jaar veroordeelde, bevestigde dat het al verscheidene juridische petities had ontvangen waarin om vrijlating wordt gevraagd op basis van de uitspraak van vandaag, maar het zei dat het geen tijdschema kon geven wanneer het besluit zou worden genomen.

De uitspraak van Mello schortte een eerdere beslissing van het Hooggerechtshof van 2016 op, waarbij veroordeelden konden worden opgesloten nadat hun vonnis werd bevestigd in het eerste beroep, zoals het geval was bij Lula. "Mijn geweten leidde mij naar dit oordeel", zei Mello, die tegen de uitspraak van het hof in 2016 stemde, tegen Reuters. "Ik moest handelen."

Critici hebben gezegd dat het terugdraaien van de uitspraak van 2016 zou resulteren in de terugkeer van de facto straffeloosheid voor de rijken en machtigen, die de laatste jaren zwaar zijn aangepakt door verschillende corruptieonderzoeken die verbluffende niveaus van corruptie in de bovenste regionen van de Braziliaanse samenleving onthulden.

Maar verscheidene hooggerechtshof rechters hebben gehamerd om hun 2016-uitspraak opnieuw te bekijken, met het argument dat lagere rechters in de praktijk het tot een regel hebben gemaakt om niet-gewelddadige veroordeelden naar de gevangenis te sturen na een mislukte eerste beroep. Met een 6 voor en vijf tegen stemming, ligt de beslissing in het vizier van justitie. Het onderwerp van veel constitutionele overwegingen zou opnieuw bekeken kunnen worden.

Desalniettemin hebben leiders van de anti-corruptiestrijd van Brazilië, onder wie Moro, tegenover Reuters gezegd dat het nietig verklaren van de beslissing de strijd van het land tegen corruptie ernstig zou schaden. Een terugdraaiing van de uitspraak van 2016 zou Lula niet alleen bevrijden, maar ook veel andere vooraanstaande politici en zakenmensen vrijzetten die in de cel zitten voor corruptie.

Daarnaast kunnen ook andere machtige figuren, zoals president Michel Temer, die wordt onderzocht, baat hebben als ze uiteindelijk schuldig worden bevonden. "Het is onmogelijk om de Braziliaanse grondwet te lezen ... in die zin dat het de straffeloosheid van de machtigen wil garanderen, zelfs als hun misdaden bewezen zijn," vertelde Moro aan Reuters vóór de beslissing van woensdag. "We zijn tenslotte een republiek, geen samenleving van kasten."

Rodrigo Janot, de voormalige procureur-generaal van Brazilië, die nog steeds een invloedrijke aanklager is, zei tegen Reuters dat veroordeelden vrij mogen blijven, totdat zij hun toevlucht nemen om onderzoekers te verlossen van hun beste wapen in de strijd tegen corruptie - het vermogen om pleidooiovereenkomsten te sluiten, die de Braziliaanse wet pas begon toe te staan in 2013. "Niemand zal de getuige van de staat willen zijn als hij weet dat hij geen straf zal krijgen," zei Janot.