Het beginsel van hoor en wederhoor

In processen van waarheidsvinding, zoals in de journalistiek en rechtspraak, geldt als lakmoesproef van een integer onderzoeksproces het beginsel van hoor en wederhoor. Het beginsel houdt in dat, als iemand beschuldigd wordt, er geluisterd moet worden naar wat de beschuldigde er op heeft te zeggen, voor er over hem wordt geoordeeld. Het beginsel van hoor en wederhoor heeft zijn oorsprong in het Romeinse procesrecht en wordt ook wel aangeduid met het begrip Audiatur et altera pars (‘Men moet ook de andere partij horen’) of Audi alteram partem (‘Hoor de andere partij’). Om twee redenen is het beginsel van hoor en wederhoor van belang. Ten eerste voor het vaststellen van de feiten. Ten tweede bij het waarderen van de feiten. Volledigheid en evenwichtigheid worden op die wijze gewaarborgd.

Gekleurde informatie
Informatie is vaak gekleurd. Zij symboliseert soms meer dan de feiten bepaalde interpretaties, belangen en/of vooroordelen. Er kan iets over iemand worden beweerd dat volstrekt duidelijk kan lijken. Maar als de andere de kans krijgt om in te gaan op wat over hem of haar is beweerd, kan er onverwacht een heel ander licht op worden geworpen. Zaken kunnen worden gecorrigeerd of aangevuld, en eventuele misverstanden kunnen uit de weg worden geholpen. Het is in feite onmogelijk een betrouwbaar beeld van een zaak te vormen zonder alle betrokkenen gehoord te hebben. Een Bijbelse spreuk zegt: ‘In het rechtsgeding heeft de eerste (spreker) gelijk, maar dan komt de ander en rekent hem na.’

Recht
De toepassing van het beginsel van hoor en wederhoor wordt gegarandeerd door bijvoorbeeld artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), in het bijzonder door lid 1 dat een ieder recht geeft op een eerlijke behandeling van zijn zaak (fair hearing). Het gaat er om dat mensen zich over de eis of aanklacht moeten kunnen uitspreken, maar ook over alle bewijsstukken, getuigenverklaringen en dergelijke. Als het beginsel van hoor en wederhoor wordt geschonden, is dat vaak pas achteraf vast te stellen, namelijk als blijkt dat de rechter een beslissing heeft gebaseerd op gronden waar een procespartij zich niet over heeft kunnen uitlaten. Dan kan dat een reden zijn om in hoger beroep of in cassatie te gaan.

Ook bij een onderzoek door een deskundige moet hoor en wederhoor worden toegepast. Dit is bijvoorbeeld in Nederland vastgelegd in artikel 198 lid 2 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. De deskundige moet bereid zijn elke partij te horen die iets wil vragen of opmerken en als een partij informatie geeft aan de deskundige moet zij die informatie ook aan de andere partij geven.

Wat het niet is
Als een journalist, rechter of onderzoeker op basis van de beschuldiging van één getuige (hoor), zonder de beschuldigde te horen (wederhoor), tot een conclusie komt dan is sprake van schending van het beginsel van hoor en wederhoor. Het daarna roepen tot de beschuldigde dat hij of zij op de conclusie mag reageren is geen wederhoor, maar mosterd na de maaltijd. Het beginsel van hoor en wederhoor dient er juist toe op zorgvuldige wijze tot een conclusie te komen. Een conclusie die gebaseerd is op schending van het beginsel van hoor en wederhoor is ongeloofwaardig.

Theo Para