Vandaag extra aandacht voor stem

Vandaag,16 april, wordt wereldwijd extra aandacht besteed aan de stem. Het is de Internationale dag van de stem. Als logopedist kom ik veel in aanraking met personen met stemproblemen en stemstoornissen. Maar ook met stemgebruikers die voor hun werk of hobby meer moeten halen uit de stem.

Een logopedist houdt zich bezig met problemen en stoornissen in de communicatie. Het vakgebied wordt in vijf grote gebieden verdeeld: stem,spraak, taal, gehoor en slikken. Met stem wordt hier bedoeld het [doelgerichte] geluid dat wordt geproduceerd om te communiceren.

Stemgeven begint bij de eerste kreet die een baby geeft. De verloskundige kijkt al in de verloskamer als de baby geluid produceert. Vanaf dat moment kunnen we de stem niet meer wegdenken. Het vormt een basis voor communicatie. Wanneer we de stem kunnen aanpassen aan de eisen die de activiteit stelt, zullen veel minder problemen zich voordoen. Een telefoniste die al veel van babbelen houdt, zal niet minder gaan praten in de privésfeer, omdat het werk meer van haar stem eist. Het stemgebruik op het werk komt er gewoon bovenop. Verder moet ze door de telefoon verstaanbaar zijn, wat iets meer inspanning vereist dan bij persoonlijke gesprekken.

Extra aandacht

Bij beroepen waar de stem belangrijk is, is het te verwachten dat de stemgebruiker extra aandacht geeft aan het onderhoud van de stem. Vergelijk dit met het lopen van de marathon voor een beginner die niet daarop is getraind. Misschien kan hij de marathon uitlopen, misschien ook niet. We weten niet welke blessures hij zal oplopen door verkeerd te lopen en we weten niet als er in het functioneren van bijvoorbeeld het hart problemen (zijn) ontstaan.

Als er meer van de stem wordt gevraagd dan het aankan, zal dat net als een kleine auto die een DAF-truck probeert te slepen, heel hard moeten werken, zonder zeker te weten dat de inspanning de taak volbrengt. De gevolgen van het verkeerd gebruiken of misbruiken van de stem, al dan niet langdurig, kan een fonotrauma tot gevolg hebben. Dit houdt in dat er schade aan de stembanden of het stemapparaat ontstaat.

Een stemstoornis ontstaat wanneer het stemapparaat (waar de stem mee wordt geproduceerd) ontvankelijk is en gevoelig en als er daarbovenop nog sprake is van onaangepast stemgebruik of voor de stem schadelijk gedrag is. Er zullen zich al gauw symptomen van stemproblemen of zelfs stemstoornissen voordoen. Hierdoor kunnen er wijzigingen in het stemorgaan optreden en kan er aangepast gedrag worden ingezet, om de gewenste resultaten te behalen. Enkele symptomen zijn heesheid, stembreuken, beperkte draagkracht, onvast stemgebruik, gespannen stemgeving, pijn, beverigheid, stemverlies en oneigenlijke stemvermoeidheid. Een persoon die vaak moet kuchen, schrapen of hoesten, zonder griep te hebben, mag zich afvragen als er iets mis gaat met de stem. Kuchen, schrapen en hoesten worden meestal door het lichaam ingezet wanneer er sprake is van een te veel aan slijm in het keelgebied of wanneer er een verslikking heeft plaatsgehad. Op de tweede plaats kunnen stemproblemen ook leiden tot angst om de baan te verliezen en vrees voor de reputatie.

Houd even in gedachten dat uw favoriete zangeres het volkslied gaat zingen bij de opening van een landelijk evenement. Ze staat daar en begint te zingen. De eerste regels gaan goed, maar al gauw slaat de stem regelmatig over. Het volkslied klinkt niet zoals het zou moeten. Gebeurd dit vaker dan zal dat zeker doorwerken naar de reputatie van de zangeres. Behalve bij zangers is ook bij leerkrachten, mediawerkers, telefonisten, voorlichters, politici en andere spreekberoepen de stem van groot belang voor de uitoefening van het beroep en of invulling geven aan de hobby. We willen allemaal wel de vriendelijke heldere stem horen aan de telefoon.

Goed stemorgaan
De vele massameetings van de politieke partijen zouden anders ervaren worden als ze allemaal met schorre stemmen zouden vertellen wat hun planning is bij regeermacht. Behalve dat het onaangenaam klinkt, kan het ook blijvende schade veroorzaken aan het stemapparaat van de spreker. Te veel spreken, zingen, schreeuwen en andere gedragingen kunnen ertoe bijdragen dat er stemproblemen ontstaan. Mochten stemproblemen zich voordoen, dan kan u via de huisarts terecht bij de KNO-arts en/of de logopedist.

Een goed stemorgaan hebben dat is aangepast aan de eisen van het spreekberoep is een minimale vereiste. Goede longen, waarvan de werking adequaat is, is geen luxe. Verder moet je als stemgebruiker kennis opdoen van de bouw en werking van het stemapparaat en bewust zijn van de mogelijkheden van jouw stem. Volgens Braun-Janzen en Zeine (2008) is alleen kennis niet voldoende. Inzicht in de werking van de stem moet leiden tot goed stemgebruik en de juiste reactie bij problemen (Murray & Rosen, 2000). Een goede opleiding die voorbereid op de spreektaak, training en waar nodig therapie dragen bij aan het gezond houden of krijgen en verantwoord gebruiken van de stem. De genoemde groepen beroepssprekers moeten tijdens hun opleiding getest worden op de mogelijkheden van de stem en moeten leren omgaan met de nieuwe eisen. Ook moet een professionele gebruiker goed op de hoogte zijn van wat goed is voor de stem en wat zeker niet bijdraagt aan een goede stemgeving. Er zijn zoveel fabeltjes over gember, tomaat, pepermunt en dergelijke. Als de stemgebruiker maar weet wanneer en in welke hoeveelheden eerdergenoemde producten te gebruiken, zal er geen schade ontstaan aan het stemapparaat. Het is van belang te weten als deze wel of niet bijdragen aan een heldere, gezonde stemgeving.

Training
Tijdens de training “Ik geef mijn stem en behoud hem” participeren ook professionele stemgebruikers die al jaren in het vak zitten. Tijdens deze training praten we onder andere over stemhygiëne, waarbij het grootste deel versteld staat bij het onderdeel “do’s & don’ts” van de verzorging van de stem. Deze training wordt nu al 4 jaren verzorgd en telkens blijkt weer dat de meeste stemgebruikers niet goed weten om te gaan met de stem en niet weten wat ze wel en niet moeten eten/drinken of doen en laten.

Wanneer de stem hees is geworden, gaan veel mensen fluisteren. Er zou kunnen worden gedacht dat fluisteren minder inspanning vraagt van de stembanden. Niet het fluisteren is verkeerd, maar de manier van fluisteren kan verkeerd zijn. Als er wordt gefluisterd op zodanige wijze dat de stembanden elkaar niet raken, is er geen probleem. Wanneer het fluisteren geforceerd of te luid gebeurt, dan naderen de stembanden elkaar. Dan ontstaat ook het risico dat er op een verkeerde manier contact wordt gemaakt tussen de stembanden en er schade kan ontstaan. De stembanden moeten tegen elkaar aansluiten tijdens het stemgeven. Echter moet er daarbij geen wrijving ontstaan en geen klap worden gemaakt. Juist omdat niet een ieder bekend is met de juiste wijze van zacht fluisteren, wordt regelmatig het advies gegeven dat fluisteren niet goed is. Het mag niet. Echter is het wel toegestaan, als het maar op de juiste manier gebeurd.

Bij de training wordt er stilgestaan bij de bouw en werking van het stemorgaan en worden de eigen grenzen qua stemmogelijkheden opgezocht. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan de preventie van stemproblemen en het onderhoud van de stem. De belangrijkste stemtechnieken worden aangeleerd en de risico’s van fonotrauma worden besproken. Voor degenen die de stem veelvuldig gebruiken (zangers, cabaretiers, mediawerkers, politici, onderwijzers, telefonisten, voorlichters) en die niet eerder zijn gescreend op de stemmogelijkheden is het raadzaam om zich alsnog te laten adviseren door de logopedist.


Naomi Lieuw-Tjoen-Sioe
Logopedist