Nationale en etnische identiteit

DNA-voorzitter Jenny Simons heeft een belangrijke discussie aangekaart naar aanleiding van de viering van de Dag der Inheemsen en de herdenking van Javaanse immigratie: moet er gewerkt worden aan een nationale feestdag naast de bestaande etnische feestdagen, anders gezegd: hoe ontwikkel je een nationale cultuur?

Die discussie is niet alleen relevant voor Suriname. De meerderheid van de landen in de wereld – inclusief Nederland – bestaat uit multiculturele gemeenschappen. Deze landen kennen het spanningsveld tussen etnische en nationale identiteit.
Daarbij worden twee vragen gesteld:
1. Wat is een nationale cultuur?
2. Wordt de stabiliteit van een land gebaat of geschaad door de versterking van de etnische identiteit van de afzonderlijke etnische groepen?

Onlangs ben ik begonnen met het ontwikkelen van een instrument om de identiteit van een groep te meten. Hoe kun je meten wat identiteit is - etnische en nationale identiteit - en hoe sterk is een identiteit? Het is lastig, maar niet onmogelijk. Het antwoord op die vraag verschaft wel handvatten om het antwoord op de bovenstaande twee vragen te vinden.

Ik ga hier niet dat instrument behandelen, maar welk enkele inzichten uit dat lopende onderzoek.
Een manier om greep te krijgen op wat identiteit is, is je de vraag te stellen: wat maakt dat je bent wie je bent, is het waar je vandaan komt of is het waar je naartoe gaat? Die vraag geeft al aan dat identiteit altijd een historische component heeft. Je kunt er niet om heen dat geschiedenis een essentieel onderdeel is van de identiteit van een gemeenschap en de individuen daarbinnen.
Sommige mensen, zoals de Haagse wethouder Rabin Baldewsingh, proberen uit slijmerigheid met de dominante cultuur in Nederland, de gedachte te promoten dat daar waar het goed gaat mijn vaderland is en dus een belangrijk deel van mijn identiteit. Maar daar waar ik vandaag kom, is minstens zo belangrijk voor mijn identiteit.

Een andere manier op greep te krijgen op identiteit is het concept van de diasporagemeenschap. Een diaspora gemeenschap is een verzameling van gemeenschappen die een gemeenschappelijke geografische afkomst hebben, maar vervolgens zijn uitgewaaierd over de hele wereld. De grootste diaspora gemeenschappen in de wereld zijn de Afrikaanse (geografische oorsprong Afrika), Chinese (geografische oorsprong China) en Hindostaanse (geografische oorsprong het huidige India, Pakistan en Bangladesh). Ik ben bezig om de Hindostaanse diaspora gedetailleerd in kaart te brengen en de Hindostaanse identiteit in die gemeenschappen te meten.
Het viel me op dat in Jamaica meer Hindostanen vanuit India zijn gekomen dan in Suriname (36.000 versus 34.000). In Suriname is de Hindostaanse gemeenschap uitgegroeid tot een populatie van bijna 300.000 mensen (in Suriname en Nederland), terwijl in Jamaica die gemeenschap is geslonken naar amper 10.000. In Suriname is de Hindostaanse gemeenschap zichtbaar aanwezig. In Jamaica is ze praktisch verdwenen.

Bij de bestudering van al die diaspora gemeenschappen zie je de volgende scenario’s zich ontwikkelen:
• De etnische groep lost praktisch op in de dominante samenleving (voorbeeld Jamaica).
• De etnische groep behoudt en versterk haar eigen identiteit binnen een samenleving waarbij andere etnische groepen net zo sterk hun eigen identiteit behouden en ontwikkelen (voorbeeld Amerika).
• De etnische groep wordt de dominante groep in de samenleving (voorbeeld Mauritius).
• De samenleving explodeert en valt uiteen in een situatie van permanente potentieel gewelddadige kampen (voorbeeld het voormalig Joegoslavië, het voormalige Sovjet-Unie en verschillende Afrikaanse landen).

Aan de hand van de meting van de aard en kracht van een etnische identiteit kun je redelijk goed voorspellen welk scenario zich in een land zou kunnen ontwikkelen.
Een belangrijke factor in deze scenario’s is het overheidsbeleid. India is een multicultureel land met 14 officiële talen en honderden verschillende etnische groepen. Amerika is ook zo’n land met grote gemeenschappen waar mensen een eigen taal spreken en leven in hun eigen culturen. Beide landen hebben redelijk succesvol een beleid weten te voeren waarbij een nationale identiteit zich ontwikkelt uit bestaande etnische identiteiten. Die nationale identiteit bestaat uit waarden, normen en symbolen die zowel een gemeenschappelijkheid als respect voor diversiteit uitdrukken.

In de voormalige socialistische landen van het vroegere Oostblok heeft men geforceerd geprobeerd om een nationale identiteit te ontwikkelen ter vervanging van de bestaande identiteiten. Dat beleid is desastreus geweest en heeft geleid tot het uiteenvallen van het voormalige Joegoslavië en het voormalige Sovjet-Unie.

Het denken over een nationale identiteit kan zich langs twee lijnen ontwikkelen:
1. Hoe ontwikkel je een nationale cultuur min of meer ter vervanging van de bestaande etnische identiteit? Hier dreigen de gevaren van het voormalige Oostblok om de hoek.
2. Hoe ontwikkel je een nationale cultuur vanuit de bouwstenen van de bestaande etnische identiteiten. Dat is lastig maar niet onmogelijk.

India en Amerika hebben laten zien dat dat laatste mogelijk is. In beide landen heeft de beweging van geweldloos verzet van respectievelijk Mahatma Gandhi en Martin Luther King de handvatten aangereikt, die neerkomen op respect en tolerantie voor andersdenkenden en andere culturen. Deze waarden uit de afzonderlijke culturen leveren de bouwstenen voor die nationale cultuur. Misschien zitten hierin lessen voor Suriname en Nederland.


Sandew Hira
Reacties naar: sandewhira@amcon.nl

(Foto: Dag der Inheemsen/Borger Breeveld)