Decembermaand, Cadeaumaand!

Geschenken worden het gehele jaar door uitgewisseld maar in het bijzonder in de maand december wordt er extra nadruk gelegd op het geven en ontvangen van cadeautjes. Veel van deze gewoonte is terug te leiden tot cultuur, protocol en religie. Maar is het geschenken geven en ontvangen allemaal zo onschuldig als het lijkt heden ten dage of zitten er toch veel meer haken en ogen aan?

Historisch perspectief
De traditie van geschenken uitwisseling en het paradoxale daarin leidt helemaal terug naar de Bijbel, waar mensen worden herinnerd dat alles wat ze krijgen een geschenk is van God, waar ze dankbaar voor moeten zijn en wat hen moet inspireren ook aan anderen te geven. Echter, de Geschriften veroordelen tegelijkertijd geschenken, zoals die aan rechters, met het doel te corrumperen of andere kwade bedoelingen. Ook in de Griekse geschriften wordt er onderscheid gemaakt tussen verschillende gewoonten van geschenken uitwisselen en gewaarschuwd voor de dubbelzinnigheid van deze gewoonte.

In zijn Nichomachean Ethics nam Aristoteles (384–322 B.C.E.) het aspect van geschenkenuitwisseling mee in de discussie over de deugd van vrijheid, vormen van vriendschap en de beginselen van gelijke verdeling. Ook hij maakte onderscheid tussen goede en slechte geschenken. Aristoteles was overtuigd dat altijd sprake was van reciprociteit. Dankbaarheid is een natuurlijke reactie op het ontvangen van een geschenk, voordeel of vriendelijkheid en leidt tot voortgaande gulheid van de ontvanger. Volgens Seneca was het verlenen van een gunst aan een ander in de hoop daar een andere gunst voor terug te ontvangen, verachtelijk en de basis voor woeker.

Door de eeuwen heen bleef het uitwisselen van geschenken onderwerp van discussie en in 1925 schreef Mauss in zijn boek Essai sur le Don dat geschenken in theorie vrijwillig zijn, maar in realiteit worden ze verplicht gegeven en gestuurd, zogenaamd zonder belang en verwachting maar in werkelijkheid met verplichtingen en uit eigen belang. Het geschenk dat corrumpeert heeft dus een lange geschiedenis. Omkoping en afpersing zijn door de eeuwen steeds erkend als een gevaar binnen de cultuur van het uitwisselen van geschenken.

Diplomatie en cultuur
In prehistorische beschavingen op elk continent, wisselden hoogwaardigheidsbekleders en leiders geschenken uit om goede diplomatieke relaties te verwelkomen, te eren en te cultiveren. Het uitwisselen van geschenken in de diplomatie wordt ook heden ten dage voortgezet in het ceremonieel klimaat van toasten, banketten, speeches en formele begroetingen. Een geschenk van een staat symboliseert de essentie van de natie, en wordt gekozen om de trots op het uniek zijn van de cultuur en de mensen uit te dragen. Het geschenk is meer dan een formaliteit, maar een herinnering aan de speciale band tussen de gever en de ontvanger. Over de gehele wereld zijn er verschillende opvattingen ten opzichte van het uitwisselen van geschenken. Zo zijn er landen zoals Japan, Indonesië en de Filipijnen waar het geven van geschenken heel sterk is verankerd in de cultuur. Echter dient opgemerkt te worden dat ook in deze landen er heden ten dage duidelijke regels zijn gemaakt om deze traditie te beschermen tegen misbruik voor corruptie. Centraal in deze geschenkuitwisseling is in de meeste landen ook het aspect van reciprociteit, evenals timing en kwaliteit van het geschenk.

Het politieke geschenk
De wijdverbreide gewoonte van geschenkenuitwisseling met het doel politiek voordeel te genieten werd al vroeg veroordeeld als corruptie en zo werd ook het woord ‘omkopen’ geboren. Het cadeau doen van een paleis aan de president van Ghana enige tijd geleden kan heel moeilijk gerekend worden tot een normale uitwisseling van geschenken. Fooien kunnen niet bestaan binnen de overheid omdat elke dienst reeds een prijs heeft zoals vastgesteld bij wet. De verwachting dat er extra betaald moet worden voor de uitvoering van normale taken waar men reeds een salaris voor ontvangt getuigt van een gebrek aan ethiek en integriteit. Dit geldt ook voor politici. Om het geloof te sterken dat politici daadwerkelijk tegen corruptie strijden moet dat ook blijken uit hun acties onder andere bij het aanvaarden en geven van geschenken.

Naar mijn mening zou het voldoende zijn als alle parlementariërs, president en zijn kabinet, ministers en directeuren/onderdirecteuren van ministeries, directeuren van parastatale instellingen volledige openheid gaven van de geschenken die zij hebben ontvangen uit hoofde van hun functie middels publicatie van een lijst met vermelding van naam van de gulle gever en de inhoud/waarde van het geschenk. En zou het ook niet een goed idee zijn om uit hoofde van gelijke verdeling de meeste van deze geschenken tijdens het jaarlijks oudejaarsevenement te verdelen onder het totale personeel en de zeer kostbare geschenken te plaatsen in een speciaal hiervoor ingericht museum?

Het uitgangspunt hoort te zijn dat politici stemmen ontvangen van het volk, geen geschenken, voor het aanbieden van hun diensten aan het volk. Ambtenaren ontvangen een salaris, geen geschenken, voor het doen van een goede job. Het accepteren van geschenken is een kwestie van ethische normen en werkt verslavend. In een land als Turkije zijn de gangen van het parlement tegen het einde van het jaar vol met pakketten die gestuurd zijn voor parlementariërs bestaande uit dure parfums, champagne en bont, luxueuze vakanties en zelfs cheques om het schoolgeld te betalen voor hun kinderen. Ik ben van mening dat het voldoende is als alle politieke ambtsdragers en hoge functionarissen in plaats van dure geschenken met verplichtingen eraan gekoppeld gewoon een simpele email of postkaart ontvangen met de beste wensen voor het nieuwe jaar. Wereldwijd blijkt namelijk dat tijdens bijzondere feestdagen politici over het algemeen exorbitante geschenken ontvangen, niet alleen van kiezers, maar ook vanuit het bedrijfsleven.

Veel landen hebben nu ook regelgeving over de waarde die een geschenk mag vertegenwoordigen dat nationaal zowel internationaal in ontvangst wordt genomen; zo mag de Amerikaanse president geen geschenk ontvangen dat het bedrag van USD 350 overschrijdt, duurdere geschenken moeten gemeld worden bij het Congress en mag hij niet persoonlijk houden, tenzij hij de tegenwaarde stort in staatskas.
Veel ambtenaren, vooral die zich bevinden in hoge functies en/of belast zijn met verstrekking van allerhande vergunningen of ontheffingen worden gedurende deze tijd van het jaar niet vergeten door de veelal belangrijke cliënten. Deze gewoonte is zo sterk ingebed nu, dat indien een bepaalde cliënt verzuimd om een geschenk te sturen, dat zelf wordt opgemerkt en eventueel wordt nagevraagd waarom er geen geschenk gekomen is . Want hoe meer geschenken mensen ontvangen hoe normaler ze het gaan vinden ze te krijgen en hoe minder het besef zal zijn dat ze in het krijt staan bij de gever. Vaker gebeurt het dat bij de eerste aanbieding van het geschenk de ontvanger het misschien wil terugsturen, bij de tweede aanbieding het aan een sociaal doel schenkt en de derde keer het maar naar huis brengt en vanaf dat moment elk jaar reikhalzend uitkijkt naar het moment dat het geschenk bezorgd zal worden.

In veel landen zijn er heel duidelijke regels gemaakt voor het wel of niet accepteren of geven van geschenken aan ambtenaren. In Suriname zien wij dat er ambtenaren zijn die eigenlijk hun Christmas shopping kunnen overlaten aan de gulle gevers in de maand december en we kunnen ons afvragen als dat wel in het voordeel is van de deugdelijke besluitvorming van deze ambtenaren. Wat betekent het als ministers en directeuren grote dure pakketten, bestaande uit zowel consumptiegoederen als duurzame verbruiksgoederen zoals televisies, laptops en iPads van multi-nationals accepteren , van hun ondergeschikten, van handelaren en van buitenlandse mogendheden? Kunnen deze geschenken niet leiden tot wat we noemen een ‘conflict of interest’ en zelfs economische afpersing, wanneer er besluiten genomen worden waar de verschillende partijen bij betrokken zijn.

De Gemeenschap
Iedereen heeft een rol in de bestrijding van corruptie. Binnen onze samenleving zijn er verschillende belangrijke instituten die waarborgen moeten bieden voor een sterke moraal en ethiek. Een daarvan is de kerk. Vele kerkgemeenschappen ontvangen tijdens de feestdagen meer dan normale gaven van burgers en bijzondere’ weldoeners’. Echter kan de vraag gesteld worden als de kerk giften moet aannemen van personen die verdacht worden zich aan corruptie of andere criminele handelingen schuldig te hebben gemaakt. De kerk wordt geacht voorop te lopen in de strijd tegen corruptie en zou dus op grond daarvan geen deelgenoot kunnen worden van gelden die waarschijnlijk niet op eerlijke wijze zijn verkregen.

Het is zoals recentelijk opgemerkt werd door een lid van het parlement in Uganda dat zij zeer verstoord was te vernemen dat een kerkgenootschap in het land een groot geldbedrag als donatie had geaccepteerd van een van de functionarissen verbonden aan het kabinet van de minister-president terwijl deze verwikkeld is in een financieel schandaal. “Waar komt dat geld vandaan?”, zei Mv. Osega. “Het weerstand bieden tegen het accepteren van geldgeschenken is moeilijk, maar voor kerkelijke voorgangers om ertoe over te gaan om corrupte personen op de voorste rij te laten zitten omdat zij hun geld willen, is delen in de vloek van corruptie”, aldus Mv. Osega.

Waar ligt de grens?
Wereldwijd is er een groeiende trend binnen de wetgeving in het kader van 'good governance' en corruptie bestrijding om sterke wetgevingsproducten en aanpassing in bestaande wetgeving te doen welke eisen stelt aan zowel bedrijven, werknemers, ambtenaren en politici ten aanzien van de uitwisseling van geschenken.
Het risico verbonden aan het wijdverspreid geven en ontvangen van geschenken is van voorkeursbehandeling voor de gever, verdeelde loyaliteit van de ambtenaar en een inefficiënte overheid is bekend. In Suriname zijn er geen regels die richting geven aan wat wel of niet geaccepteerd mag worden, als het nu gaat om toegangskaartjes voor een show of sportevenement, dure diners of een gratis vakantie in binnen- of buitenland. Het enige moment waarop deze zaken ter sprake komen is bij de eedsaflegging als ambtenaar, maar het gevoel bekruipt velen dat ook op dat moment een heleboel personen hun vingers kruisen achter hun rug. Velen zullen het dan ook eens zijn dat er ook in Suriname een sterke en ondubbelzinnige wet en regelgeving op het vlak van illegale geschenken en voordelen noodzakelijk is. Dit met inachtneming van culturele en religieuze gebruiken in balans met de noodzaak voor onafhankelijkheid, vrijheid, gelijkheid, transparantie en deugdelijk openbaar bestuur.

Het is goed dat wij Surinamers in het bijzonder ambtenaren, politici, vakbondsleiders, ondernemers evenals kerkleiders, bij gebrek aan Surinaamse wetgeving op dit vlak, ons toch bij elk aangeboden geschenk afvragen wat de mogelijk verwachte tegenprestatie zal zijn en als we voor dit geschenk bereid zullen zijn tegen de wet, ethische normen en waarden in te handelen in het nieuwe jaar.

Angelic Alihusain-Del Castilho