Integratie, een pijnlijk proces?

Als er iets duidelijk is geworden door de recente 'Zwarte Piet discussie' in Nederland, dan is het wel dat integratie binnen een multiculturele maatschappij soms een pijnlijk proces is. Integratie kunnen we definiëren als samensmelting van verschillende delen tot één geheel, waarbij iedere groep die deelneemt aan het integratieproces iets van de eigenheid opgeeft.

Hoe komt het toch dat Nederland zo worstelt met de multiculturele maatschappij, terwijl dit in Suriname zoveel soepeler lijkt te gaan? Op de eerste plaats zijn de uitgangspunten geheel anders. Suriname is al heel lang een zogenaamde smeltkroes ('melting pot') maatschappij, waar de verschillende etnische groepen min of meer op voet van gelijkheid met elkaar omgaan en van oudsher hieraan gewend zijn. Daarbij werd het wegvallen van de kolonisator sinds de Onafhankelijkheid in 1975, door velen ervaren als een bevrijding.

Verder is Suriname een ontwikkelingsland, dat sinds kort door de V.N. wordt ingedeeld in de categorie 'middle income countries'. Nederland behoort tot de hoog ontwikkelde landen in de wereld en had in het verleden een vrij homogene etnische samenstelling. Hieraan is pas in de afgelopen veertig jaar verandering gekomen door een grote instroom van immigranten. Daardoor zijn er nu circa twee miljoen Nederlanders die tot de zogenaamde minderheden behoren.

Over het onderwerp immigratie en integratie wordt al meer dan twintig jaar fel gediscussieerd in Nederland en een aantal politieke bewegingen, zoals die van Pim Fortuyn, Rita Verdonk en recentelijk Geert Wilders, hebben hun ontstaan min of meer te danken aan onvrede over het gevoerde immigratiebeleid.

In het jaar 2000 verscheen het veel besproken artikel 'Het multiculturele drama' van Paul Scheffer, een publicist die lid is van de PvdA. Voor het eerst kwam iemand met een 'linkse' achtergrond openlijk tot de conclusie dat het niet goed liep met de multiculturele samenleving. Overigens was ook dit artikel aanleiding voor een levendige polemiek. Later heeft Scheffer nog een groot standaardwerk geschreven over immigratie en integratie, getiteld 'Het land van aankomst'.

In de ogen van Paul Scheffer zijn er een aantal zaken verkeerd gelopen bij het Nederlandse immigratie- en integratie proces, waaronder het volgende:
1) de instroom werd vooral bepaald door de immigrantzijde (bijv. asielrecht, recht op familiehereniging e.d.) en nauwelijks door de behoeftes van de Nederlandse maatschappij (arbeidsmarkt), waardoor zich een grote maatschappelijke onderklasse vormde;
2) er was nauwelijks sprake van een echt integratiebeleid van de Nederlandse overheid. Minderheden werden 'geknuffeld' en geprezen om de eigen cultuur; het feit dat die cultuur soms haaks stond op Nederlandse normen en waarden is heel lang verdoezeld. De opstelling van autochtone Nederlanders ten opzichte van de immigranten werd steeds afstandelijker;
3) in Nederland wordt de nationale identiteit niet uitgedragen, zoals dat bijvoorbeeld in Amerika gebeurt (de 'Stars & Stripes' als onderdeel van het schoolprogramma). Nederlanders hebben een vreemd soort nationalisme, wat er eigenlijk uit bestaat dat zij hun eigen nationalisme ontkennen en zichzelf daarvoor op de borst kloppen. Volgens Scheffer heeft deze ontkennende of relativerende houding funeste gevolgen voor de integratie.

Een vierde punt dat door Scheffer niet benoemd werd in zijn artikel maar dat wel een negatieve rol kan spelen, zijn raciale vooroordelen die onderdeel zijn van de Nederlandse cultuur. Als we af gaan op de vele Facebook discussies, lijken deze vooroordelen de laatste tijd sterk op te leven.
In zijn boek 'Het land van aankomst' gaat Scheffer erop in hoe er integratie wél tot stand kan komen. Hiervoor is het nodig dat bevolkingsgroepen elkaar confronteren en niet langer ontlopen. Volgens Scheffer is het van belang dat Nederland van een 'vermijdingsland' weer een 'land van wij' wordt. Om dit laatste te bereiken, zullen zowel autochtonen als allochtonen iets van hun eigenheid moeten opgeven, waarbij er uiteraard altijd culturele en religieuze verschillen zullen blijven.
Zo stelt Scheffer onder meer in zijn boek 'Het land van aankomst': 'Wie migranten vraagt kritisch naar hun tradities te kijken, moet ook zelf bereid zijn om de eigen vanzelfsprekendheid tegen het licht te houden'. De Zwarte Piet discussie past hier naadloos bij. Hier wordt van de autochtone Nederlanders gevraagd om ook eens een aspect van hun eigen cultuur kritisch te bekijken en aan te passen. En dat blijkt een aanzienlijk deel van hen grote moeite te kosten!

Samenvattend kunnen we stellen dat Nederland grote moeite heeft met de multiculturele samenleving en daardoor internationaal een slecht figuur slaat, terwijl dit in Suriname nu juist een sterk punt is. Maar ook voor Suriname lijkt het van belang om in het kader van natievorming een aantal gemeenschappelijke waarden en symbolen te benoemen die een sterk cement kunnen vormen, waardoor de eenheid onder de bevolking versterkt wordt. Dit zou je ook een vorm van integratie kunnen noemen.

Jan Gajentaan