De dubieuze rol van de presidentiële adviseurs

Wie zijn ze en wat doen ze?
In dit artikel wil ik verder geen aandacht schenken aan de algemene en op lange termijn werkende oorzaken die de formatie van deze regering die ik wil schilderen, voorbereidden. We komen nu aan de bijzondere voorvallen, van korter geleden, het ontstaan van deze regering in 2010, die haar plaats en haar karakter hebben bepaald.

Wat mij opvalt is dat deze elite groep adviseurs zich niet mengt in de dagelijkse beslommeringen van het land. Ondanks dat zij zijn bekleed met veel gezag, merk je niet veel van hun inbreng en vervullen zij slechts een openbaar ambt in een samenleving die al stampvol ambtenaren is.

Ze houden zich verder afzijdig van de politiek en leven teruggetrokken in het domein van het kabinet van de president en fluisteren hem zo nu en dan in wie weg moet en wie mag blijven, zo ook hun laatste daad: het vertrek van Wijnerman.

Abstracte politiek
Het functioneren van de president zou in principe sterk afhankelijk moeten zijn van de adviezen die welbeschouwd uit het brein van deze groep moeten komen. In plaats dat er wordt nagedacht over de voornaamste problemen van de samenleving; over de grondrechten van de burgers en die van het gezag; over de natuurlijke en kunstmatige betrekkingen tussen de mensen onderling; over de verkeerdheid of juistheid van het gewoonterecht; over de huizenproblematiek, en over de grondbeginselen van de wetgeving, zie je ze optreden in privé shows en in taskforces. Daar zij aldus dagelijks tot de fundamenten van hun tijd waren doorgedrongen, zou je verwachten dat ze de president van goed advies zouden voorzien.

Weliswaar maken niet allen van deze voornaamste problemen het voorwerp van speciale en diepgaande studie, de meesten raakten er slechts in het voorbijgaan aan, als het ware spelenderwijs; maar allen kwamen met deze vraagstukken in aanraking. Deze soort abstracte politiek vindt men, zij het in ongelijke dosis, in alle uitspraken van hen terug.

Dwaze adviezen
Wat de politieke stelsels van deze adviseurs aangaat, ze verschillen onderling zozeer dat wie ze met elkaar in overeenstemming zou willen brengen om er een regeringstheorie uit op te bouwen nimmer met dit werk zou klaarkomen. Laat men niettemin de details buiten beschouwing en beperkt men zich tot de fundamentele denkbeelden van deze elite groep, dan ontdekt men zonder moeite dat de ontwerpers van deze verschillende systemen het althans eens zijn over een zeer algemeen denkbeeld, dat bij allen zonder uitzondering schijnt te zijn opgekomen, dat in ieders geest schijnt te bestaan voor alle bijzondere denkbeelden en er de gemeenschappelijke bron van schijnt te zijn.

Hoezeer het vervolg van hun redeneringen ook uiteen moge lopen, allen houden zich aan hetzelfde uitgangspunt. Het schouwspel van zovele verkeerde of dwaze adviezen aan de president, waarvan de samenleving in toenemende mate de drukkendheid ondervindt en in afnemende mate de rechtvaardiging onderkent, maakt dat terzelfder tijd de geest van een ieder van hen wordt gedreven, om niet te zeggen opgejaagd, in de richting van het idee van de natuurlijke gelijkheid van levensomstandigheden.

Vrouwen benoemen
De omstandigheden zelf waarin deze elite groep leeft, brengt hen tot het beproeven van algemene abstracte regeringstheorieën waaraan zij zich blindelings overgeven. Deze heren leven volgens mij op bijkans oneindige afstand van de praktijk en hebben geen voorstelling van wat er onder het volk gebeurd. Zij hebben er zelfs volstrekt geen voorgevoel van; want de volslagen afwezigheid van enigerlei politieke vrijheid maakt dat de politieke praktijk hun niet alleen slecht bekend is, maar onzichtbaar. Men is vaak verbaasd wanneer men de zonderlinge blindheid ziet waarmee deze elite groep aldus hun eigen ondergang aan het bevorderen zijn.

Maar hoe hebben zij wijzer kunnen zijn? Hooggeplaatste ambtenaren hebben niet minder behoefte aan vrije instellingen om hun te tonen waar zij gevaar lopen, dan lager geplaatsten om hun rechten te verzekeren. Het behoeft ons niet te verbazen dat deze heren die reeds eerder de kans hebben gehad om iets positiefs van het land te maken, dit zonderling onbegrip tonen; maar veel verbazingwekkender is het dat degenen die de zaken regelen, ministers bijvoorbeeld, nauwelijks blijk geven van enige vooruitziendheid.

Toch zijn sommigen in hun tijd schijnbaar bekwame mensen geweest op hun eigen gebied; zij kenden waarschijnlijk voordat ze minister of adviseur werden, alle bijzonderheden van het openbaar bestuur van hun tijd in de puntjes; maar ten aanzien van die belangrijke bestuurswetenschap, die ons leert de grote bewegingen in de maatschappij te begrijpen, te beoordelen wat zich in de geest van het volk afspeelt en te voorzien wat daaruit zal voortkomen, daarin zijn ze even onervaren als het volk zelf. Het wordt tijd dat de president vrouwen gaat benoemen tot adviseur, de enige redding voor dit land.

Stanley Zaalman