Guantanamo Bay: Faillissement internationaal recht?!

Onder het motto dat zij belangrijke informatie kunnen verstrekken ten behoeve van de strijd tegen het terrorisme, houdt de Verenigde Staten van Amerika al bijkans meer dan tien jaar honderden personen gevangen die tot Al-Qaeda en Taliban zouden behoren. (Volgens de laatste berichten 166!)
Hoewel steeds meer protest weerklinkt tegen de mensonterende omstandigheden waaronder deze mensen gevangen zitten, gaat de VS hiermee door en is vooralsnog niet van plan tot normale rechtszaken te laten komen. De hongerstakingen onder velen van deze mensen zet ook geen zoden aan de dijk: de VS zal noodgedwongen geweld gebruiken om deze hongerstaking te breken door het gedwongen toedienen van voedsel.

De meest elementaire rechten van verdachten en gedetineerden worden aan de groep onthouden. Als rechtvaardiging hiervoor gebruikt men het argument dat de gevangen genomen personen niet als krijgsgevangenen te beschouwen zijn en bovendien niet onder de jurisdictie of rechtsmacht van de VS vallen. Het is de vraag of deze redenering klopt en of er geen sprake is van strijd met regels van internationaal recht op onder meer het gebied van de rechten van de mens.

Verdragen niet geratificeerd
Er zijn bijzonder weinig mensenrechtenverdragen waaraan de VS zich hebben willen binden. Zelfs de Amerikaanse Conventie voor de Rechten van de Mens - de in 1969 tot stand gekomen tegenhanger van de Europese Conventie voor de Rechten van de Mens - is niet geratificeerd. Was dat gebeurt, dan had men de VS er op kunnen aanspreken dat het zich verbonden had om gevangenentoegang tot de rechter te verschaffen en om rechten in verband met een eerlijk proces te garanderen . Toch zijn er ten minste twee verdragen waaraan de VS wel gebonden is die in deze zaak zouden kunnen worden ingeroepen. Het gaat om de Geneefse Conventie voor de bescherming van krijgsgevangenen en om het Internationaal Verdrag inzake Burger- en Politieke Rechten (IVBPR).

Weliswaar ontkent de VS dat het hier om krijgsgevangenen gaat. Maar nog afgezien van het feit dat heel goed hard te maken is dat het wel om krijgsgevangenen gaat zodat bepaalde rechten gerespecteerd dienen te worden - (er zijn bepaalde fundamentele rechten die ook toekomen aan personen wie de status van krijgsgevangene is ontzegd). De Geneefse Conventie voor de bescherming van krijgsgevangenen stelt duidelijk dat gevangenen zonder de status van krijgsgevangene recht hebben op een normale juridische procedure. Dat betekent dat zij zonder verwijl op de hoogte gebracht dienen te worden van het feit waarvan zij verdacht worden, dat zij, tot het tegendeel bewezen is, voor onschuldig worden gehouden, en dat zij op geen enkele manier gedwongen mogen worden te bekennen.

Recht van ieder mens
De redenering dat de gevangenen niet onder de rechtsmacht van de Verenigde Staten vallen, is merkwaardig. Zij bevinden zich weliswaar niet op Amerikaans grondgebied - Guantanamo Bay ligt in Cuba. Ook als men volhoudt dat een Amerikaanse basis geen Amerikaans grondgebied is, zijn het echter nog altijd Amerikanen die de gevangenen vasthouden. En er is behalve hun eigen staat geen enkele andere staat die rechtsmacht over de groep kan claimen. Zij vallen dus wel degelijk onder de rechtsmacht van de VS.

Dat opent perspectieven, want ruim 20 jaar geleden heeft de VS zich aan ten minste 1 belangrijk mensenrechten verdrag verbonden verklaard: het Internationaal Verdrag inzake Burger- en Politieke Rechten. En dit Verdrag nu spreekt eveneens over het recht van ieder mens - waar hij zich ook bevindt en wat zijn afkomst ook is - op een onafhankelijke en onpartijdige rechter en op minimum waarborgen voor een eerlijk proces( zoals de mogelijkheden om zich te verdedigen en een advocaat te raadplegen). Mensen zonder vorm van proces vasthouden en hen het recht onthouden zich te verdedigen is volgens dit verdrag dus niet toegestaan. Ook bevat het verdrag een verbod op marteling en wrede, onmenselijk of vernederende behandeling. Los van eventuele fysieke mishandeling ligt er verder nog het feit dat de gevangenen in martelende onzekerheid gelaten worden. Ook op dat punt kan dus de vraag gesteld worden of de VS niet in strijd handelen met hun internationale verplichtingen.

Veto
De VS heeft ook het statenklachtrecht bij het IVBPR erkend. Dit betekent dat een andere staat die partij is bij het verdrag tegen de VS een klacht zou kunnen indienen bij het Mensenrechtencomité dat toeziet op de naleving van het verdrag. Dit zou overigens uniek zijn: staten hebben deze klachtmogelijkheid nog nooit willen gebruiken.
Zolang de VS (en de permanente leden van de VN Veiligheidsraad) zijn veto kan uitspreken over zaken welke met mensenrechtenschendingen van doen hebben rijst bij mij de vraag of het Internationaal (straf-) Recht nog wel een functie heeft en niet vervallen is tot een speelbal van de machtige politieke elite van de wereld.

Opvallend is dat bij het Internationaal Strafhof in Den Haag het overwegend Afrikaanse leiders zijn die worden vervolgd en veroordeeld inzake mensenrechten schendingen.
De vijf permanente leden van VN Veiligheidsraad ( waaronder de VS) verheffen zich boven het Internationaal Recht. Voor zover bekend is geen enkele westerse leider ooit verschenen voor het Internationaal Strafhof in Den Haag. Terwijl de hele beschaafde wereld toekeek hoe de VS onafhankelijke landen binnenviel onder het mom van bestrijding van het internationaal terrorisme en hun leiders elimineerden (en nog steeds elimineert, zij het via allerlei louche groeperingen) is nooit de roep gehoord binnen de VN om ook de presidenten van de VS, Groot-Brittannië en Rusland te vervolgen voor mensenrechten schendingen. Wel worden in rap tempo zogenoemde Afrikaanse “krijgsheren” en politieke leiders opgepakt en naar Den Haag vervoerd om vervolgens jaren achter de tralies te verdwijnen. De wapens waarmee de schendingen plaats vonden kwamen wel uit het westen en of Rusland/China.
Het (Internationaal-) recht is verworden tot instrument van de machtigen der aarde, die hetzelfde recht misbruiken om hun eigen belangen veilig te stellen !

Drs.Ing. Colvin Overdiep

Bronnen:
-Artikel 7 van de Amerikaanse Conventie voor de Rechten van de Mens handelt over het recht op persoonlijke vrijheid; artikel 8 over het recht op een eerlijk proces.
-Basic Principles of the Geneva Conventions and their additional Protocols, edited by the International Committee of the Red Cross, Geneva 1983, blz. 26 en 31.
-Artikel 41 IVBPR: het recht van individuen om een klacht in te dienen over schending van het IVBPR hebben de VS niet erkend.
- Verder de artikelen 7 en 14 van IVBPR.

(Colvin Overdiep is HBO-docent Sociale- Politieke Wetenschappen en (Rechts-) Ethiek).