Column: Hugo Chávez

Het beeld over Hugo Chávez wordt bepaald door de informatiebronnen die je gebruikt. Ik ga niet af op de westerse media. Keer op keer hebben die bewezen dat ze geen objectief beeld geven van grote sociale hervormingen in de wereld en een karikatuur schetsen van leiders die tegen hen zijn. Ik baseer me op niet-westerse bronnen voor mijn analyse van de betekenis van Chávez.
Laten we kijken wat de impact van Chávez is geweest in de wereld.

De belangrijkste bijdrage van Chávez ligt op het vlak van de strategie voor fundamentele hervorming in Latijns-Amerika. Sinds de jaren vijftig werd Latijns-Amerika gekenmerkt door militaire dictaturen die door Amerika werd gesteund. Vóór de Cubaanse revolutie heerste op Cuba de wrede dictatuur van Batista. Typerend voor het Amerikaanse beleid is de uitspraak waarmee Batista gesteund werd: “We know that he is a son of a bitch, but he is our son of a bitch.”
De vraag voor veel progressieve krachten was: hoe je hervormingen met geweld doorvoeren of moet je proberen parlementaire hervormingen door te voeren zodat je via het parlement veranderingen moet zien te bereiken? De Cubaanse revolutionairen onder leiding van Fidel Castro pleitten voor veranderingen middels een gewelddadige revolutie. Na de Cubaanse revolutie hebben veel progressieve krachten geprobeerd om via geweld sociale veranderingen door te voeren. Vaak was dat gewoon een reactie op militaire dictaturen die zich met bruut geweld in stand hielden. Maar toen deze dictaturen om verschillende redenen vielen en vervangen werden door parlementaire democratieën was het probleem niet opgelost. De leiders die gekozen werden – vaak in frauduleuze verkiezingen – bleken vooral gericht te zijn op hun eigen belang in plaats van het algemeen belang. Ze werden gesteund door Amerika en verkochten de rijkdommen van hun land voor een appel en een ei.
Voor progressieve krachten in Latijns-Amerika bleef de vraag: moet je deze regeringen ten val brengen via een revolutie of via verkiezingen? En hier ligt de bijdrage van Hugo Chávez. Hij heeft eerst geprobeerd om via een coup veranderingen tot stand te brengen. Op 4 februari 1992 nam een groep onder zijn leiding de militaire kazerne in Caracas in. Het doel was om van daaruit een oproep te doen aan de bevolking om in opstand te komen tegen de corrupte regering van Carlos Andrés Pérez. De coup mislukte omdat een klein deel van het leger achter hem stond en technische en organisatorische problemen hem verhinderde om de oproep ook te doen uitgaan. De coup bracht Chávez onder de aandacht bij het grote publiek van Venezuela. Hij werd gezien als de kampioen van de armen. Chávez en zijn mannen werden gearresteerd. De opvolger van Pérez, Rafael Caldera, bracht Pérez voor de rechter vanwege corruptie.Die werd veroordeeld tot 28 jaar gevangenisstraf. Caldera gaf amnestie aan de coupplegers die brede steun genoten onder het volk.

De conclusie van Chávez uit deze ervaring is dat hervormingen via de parlementaire democratie mogelijk en wenselijk zijn. De gedachte was simpel: als de verkiezingen eerlijk zouden worden georganiseerd, dan zouden progressieve krachten in staat zijn om de steun van het volk te winnen. Als ze eenmaal aan de macht zijn, moeten ze zorgen dat ze daadwerkelijke verbeteringen aanbrengen in het dagelijkse leven van het volk. Dan zou je steeds herkozen worden.

Die strategie blijkt te werken. In veel Latijns-Amerikaanse landen komen progressieve partijen aan de macht via verkiezingen: Ecuador, Bolivia, Nicaragua, Argentinië, Brazilië. Chávez heeft aan de FARC in Colombia erop aangedrongen om deze strategie te gaan volgen.

De tweede belangrijke bijdrage van Chávez is dat hij daadwerkelijke hervormingen heeft doorgevoerd. Venezuela is een rijk land. Het heeft een bevolking van 30 miljoen. In 1976 had de toenmalige regering de olie-industrie genationaliseerd (Shell was een belangrijke belanghebbende). Venezuela produceert 2,4 miljoen barrels olie per dag. Suriname levert 16.000 barrels per dag. De waarde van de olie-export bedraagt 88 miljard dollar. De omzet van Staatsolie bedraagt 800 miljoen dollar.
Venezuela is dus een rijk land. Voordat Chávez aan de macht kwam werden de inkomsten door een corrupte elite van beide partijen (regering en oppositie) verdeeld over een dunne bovenlaag van de bevolking. De grote massa profiteerde daar niet van. Toen Chávez aan de macht kwam, heeft hij dat veranderd. De inkomsten werden gebruikt om het dagelijkse leven van de grote massa te verbeteren: huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg, werkgelegenheid etc.
In 1998 won hij de verkiezingen met 56% van de stemmen. Zijn belangrijkste tegenstander kreeg 40%.
In 2006 had hij 63%. Zijn belangrijkste tegenstander kreeg 37%. Zijn sociale programma’s hadden duidelijk effect op de verkiezingsresultaten.
In 2012 kreeg hij 54% en zijn belangrijkste tegenstander 44%. De oppositie was nu beter georganiseerd en vormde een hechtere blok. Chávez had te maken met grotere spanningen in zijn partij. Er ontwikkelde zich een nieuwe groep carrièremakers die de partij gebruikt voor eigen belangen. De linkervleugel in de partij van Chávez noemt ze de Boli-bourgeoisie. De term Boli slaat op Bolivar, omdat Chávez Simon Bolivar gebruikt als symbool voor zijn politiek. Die stroming in de partij van Chávez zorgt ervoor dat de partij een aureool krijgt van linkse carrièremakers die zichzelf verrijken.

De derde bijdrage is zijn internationale rol. Venezuela is een rijk land dat in staat is om andere landen economisch te helpen. Dat heeft Chávez ook ruimhartig gedaan. Eén van de belangrijke grote landen is Argentinië die dreigde te bezwijken onder een enorme schuldenlast. Chávez heeft de linkse regering van Kirchner geholpen om weer financieel op krachten te komen. Zijn economische macht gaf hem internationale politieke invloed. Maar daarnaast was hij een leidende criticus van de arrogantie van westerse politiek die nog steeds doet alsof zij alle recht om te bepalen hoe de rest van de wereld zich moet gedragen.

Chávez kampte echter ook met grote problemen van hoe een staat te managen. Het is één ding om verkiezingen te winnen. Het is iets anders om een staat te runnen. En daar is het wel eens mis gegaan.

In zijn partij groeide de Boli-bourgeoisie. Chávez heeft nog geprobeerd om als tegenhanger de linkse stroming meer ruimte te geven, maar de toekomst zal leren of dat voldoende is geweest.

Hoe gaat het verder in Venezuela? Het is koffiedik kijken. Als de partij de eenheid kan bewaren is er een goede kans dat ze de verkiezingen wint. Dat is mede afhankelijk van hoe de oppositie zich opstelt. De dood van Chávez is ongetwijfeld een klap voor de progressieve stroming in Latijns-Amerika. De toekomst zal leren of die fataal is geweest.

Wat me erg tegenstaat is de manier waarop met zijn dood wordt omgegaan. In plaats van de man te begraven, wordt hij net als Lenin gebalsemd. Daarmee ontstaat een persoonlijkheidscultus die in de geschiedenis altijd negatief gewerkt heeft.

Sandew Hira