Stotteraars hebben ook iets te vertellen

Mensen die stotteren hebben een stem. Met ‘A voice and something to say’, verwoordt de Internationale Stotterassociatie het thema van Wereldstotterdag vandaag. Sinds 1998 wordt elk jaar op 22 oktober deze dag (International Stuttering Awareness Day) herdacht.

In Suriname zijn geen exacte data beschikbaar, maar wereldwijd wordt het percentage van 5 op de 100 mensen gehanteerd in de kinderleeftijd. Bij 1 op de 100 ontwikkelt het zich tot een min of meer blijvende stoornis. Er zouden volgens een ruwe schatting dus ongeveer 25.000 Surinaamse kinderen zijn die stotteren en 5.000 volwassen stotteraars zijn.

Binnen- en buitenkant
Het thema dit jaar illustreert de problematiek waarmee de stotteraar kampt heel goed: a voice and something to say. In een maatschappij als de onze wordt veel gevraagd van onze verbale vermogens. Juist deze communicatie vaardigheden kunnen een uitdaging vormen voor de stotteraars. Het spreken gaat immers niet altijd even vloeiend. Het niet-vloeiend praten kan een groot handicap vormen voor de stotteraar. Hij weet vaak bliksemgoed wat te zeggen, maar zal dat niet zo gauw durven, omdat de kans op plagerijen en pesterijen groot is. Minderwaardigheidsgevoelens, frustratie, schaamte, depressie zijn daarom geen onbekende fenomenen bij stotteraars.

Vanuit de stotteraar bekeken kunnen we de problematiek onderverdelen in een binnen- en een buitenkant. De buitenkant is wat de luisteraar ziet en hoort; bijvoorbeeld het vastzitten op woorden en het veelvuldig herhalen van klanken of woorden. En de binnenkant is wat de luisteraar niet kan zien of horen zoals de schaamtegevoelens, frustratie, depressie, spreekangst, minderwaardigheidsgevoelens enzovoorts. Vooral deze verborgen symptomen kunnen leiden tot leerproblemen, minder presteren, psycho-sociale problematiek.
Wat in de stotteraar omgaat verschilt van persoon tot persoon. De ene stotteraar gaat beter om met zijn spraakprobleem dan de andere stotteraar. Maar soms zijn deze gevoelens zo heftig dat zij het spreken zoveel mogelijk proberen te vermijden. Hiermee zeg ik ook dat de ernst van het stotteren per persoon verschilt. Ze vormen geen homogene groep. Ieder heeft zijn eigen specifieke verzameling symptomen. Bij elk individu liggen de accenten weer anders.

Niet vloeiend
Wat is stotteren precies? Stotteren is een manier van spreken die niet vloeiend is en die samengaat met spanning en/of spreekangst. Wat is de oorzaak van stotteren dan? Er is wetenschappelijk bewijs geleverd dat de oorzaak van stotteren in de hersenen ligt. Waar precies, kan nog niet vastgesteld worden, maar er wordt nu onderzoek gedaan naar waar de fout precies ligt. Spreken is een ingewikkeld proces van timing en coördinatie van ademhaling en veel spieren en spiertjes, gestuurd door de hersenen. In dit ingewikkelde proces gaat bij iedereen wel eens iets mis, maar bij iemand die stottert is er sprake van een stoornis in de timing en coördinatie van dit proces.

Het blijkt ook dat stotteren meer komt in bepaalde families. Stotteren is dus erfelijk. Maar niet iedere stotteraar heeft familie die stottert. Soms ben je door een speling van de natuur geboren met de aanleg om te stotteren. Deze aanleg is te vergelijken met het talent om bijvoorbeeld piano te kunnen spelen. Men zal er alleen achter komen dat je het talent hebt om piano te kunnen spelen als je met de piano in aanraking komt. Zo kom je ook in ‘aanraking’ met stotteren als de factoren daarvoor aanwezig zijn.

Kinderjaren
Het stotteren begint meestal dan ook in de kinderjaren tussen 2 en 7 jaar en ook weleens op twaalfjarige leeftijd. Er zijn verschillende redenen waarom het op deze leeftijd begint. Tussen 2 en 7 jaar is de periode van de spraak-taalontwikkeling. Het kind is dan nog niet in staat om gedachten in woorden en goede zinnen om te zetten. Bij gehaast spreken struikelt het kind over woorden. Ouders schrikken vaak als ze het kind meer dan eens horen struikelen over hun woorden. Ze zijn geneigd het kind te corrigeren, het kind erop te attenderen rustiger te praten. Op zich is dit advies van de ouders niet slecht, maar hebben we met een kind met perfectionistische trekjes te maken dan kunnen deze opmerkingen op het spreken, weleens verkeerd uitpakken. We gaan ervan uit dat problemen ontstaan als de omgeving het kind bewust maakt van de haperingen. Blijven negatieve reacties op het hakkelen uit, dan kunnen deze onregelmatigheden in de spraak verdwijnen als het kind de taal beter gaat beheersen.

Rond het zesde jaar vindt de overgang naar de ‘grote’ school plaats. Kinderen moeten wennen aan het vlugge tempo op school, ze zijn kwetsbaar voor plagen en uitlachen. De kleine imperfecties in de spraak kunnen dan verergeren. Rond het twaalfde jaar vinden er ook enkele grote veranderingen in het leven van het kind plaats waardoor het stotteren kan beginnen en/of verergeren.
Stottertherapeuten en logopedisten adviseren de laatste jaren om zo vroeg mogelijk te beginnen met therapie. Bij jonge stotterende kinderen is er binnen de eerste 2 jaar na het ontstaan van het stotteren nog een kans op herstel. Hoe langer het kind stottert, hoe kleiner deze kans wordt. Wees er dus vroeg bij.

Gracia Nelson
Logopedist