Brazilië: Na 9 jaar regionale Unasur-top

De leiders van Zuid-Amerika komen vandaag, dinsdag, bijeen in de hoofdstad van Brazilië als onderdeel van de poging van president Luiz Inácio Lula da Silva om regionale integratie-inspanningen nieuw leven in te blazen die voorheen mislukten te midden van de politieke schommelingen en polarisatie van het continent. President Chan Santokhi woont de gesprekken ook bij.

Analisten zeggen dat Lula een mogelijkheid voor integratie ziet vanwege de politieke affiniteiten van de huidige regeringen in de regio. De Braziliaanse leider lijkt de bereidheid van leiders om samen te werken te testen via een nieuw leven ingeblazen Unie van Zuid-Amerikaanse Naties, Unasur.

Lula zei maandag op een persconferentie dat de leiders samenwerking op het gebied van energie en misdaadbestrijding zouden moeten bespreken. Hij suggereerde dat hij zou kunnen overwegen om het idee van een regionale valuta te lanceren om de Amerikaanse dollar uit te dagen. Maar hij zei dat er tijdens de vergadering niets zou worden besloten.

"Het belangrijkste idee is dat we een blok moeten vormen om samen te werken", zei Lula.

Het regionale blok, dat 15 jaar geleden voor het eerst werd opgericht in de hoofdstad van Brazilië tijdens de tweede presidentiële termijn van Lula, een voormalige vakbondsman, trachtte de 12 Zuid-Amerikaanse landen cultureel, sociaal, politiek en economisch te integreren.

De promotor van Unasur was de overleden Venezolaanse president Hugo Chávez, die het zag als een middel om de Amerikaanse invloed in de regio tegen te gaan en de groep had bij sommigen de reputatie een linkse inslag te hebben.

Maar een daaropvolgende zwaai naar rechts op het continent brak de groep op. De laatste ontmoeting met alle leden van Unasur vond plaats in 2014. Na 2017 leidden meningsverschillen over het leiderschap van Unasur en de deelname van de autoritaire president van Venezuela, Nicolás Maduro, ertoe dat zeven landen zich terugtrokken, waaronder Brazilië in 2019 onder Lula's voorganger, Jair Bolsonaro.

"Het grootste probleem van Unasur is dat het werd gebouwd op een moment dat er linkse leiders waren, en dat het uiteenviel toen rechtse leiders erbij kwamen", zegt Oliver Stuenkel, professor internationale betrekkingen bij de Getúlio Vargas Foundation, een universiteit en denktank in Sao Paulo. "Het is gemakkelijk om nu over zijn comeback te praten, maar ze moeten manieren bedenken om deze tweede poging te laten duren."

De bijeenkomst van dinsdag in Brasilia zal 11 Zuid-Amerikaanse presidenten samenbrengen met de leider van de Raad van Ministers van Peru, wiens president, Dina Boluarte, wordt aangeklaagd en het land niet kan verlaten. De bijeenkomst is officieel gepromoot als een ontmoeting voor Zuid-Amerikaanse staatshoofden, aangezien Brazilië de heropleving van Unasur niet wil opleggen.

Lula onderstreepte maandag dat de bijeenkomst van deze week alleen ging over samenkomen om cohesie op te bouwen en ideeën te bespreken. "De vergadering van morgen zal niets beslissen." Hij zei dat hij een "droom" heeft om een regionale valuta te hebben "zodat we zaken kunnen doen zonder afhankelijk te zijn van de dollar, omdat de dollar van de Verenigde Staten is en die ermee kan doen wat hij wil."

De uitdaging, zeggen analisten, zal zijn om een blok te hebben dat de politieke verschuivingen en instabiliteit in de regio kan overleven.

Hoewel de meerderheid van de huidige presidenten in Zuid-Amerika links of centristisch is, is er geen garantie dat de situatie zo zal blijven. Dit werd in mei nog eens onderstreept door het succes van rechtse partijen in Chili bij een stemming om commissieleden te selecteren om een nieuwe grondwet op te stellen. Dat succes volgde op de afwijzing door de kiezers van een door links beïnvloed ontwerp ter vervanging van het handvest uit de tijd van de dictatuur in Chili. Een soortgelijke beweging naar rechts is mogelijk in Argentinië, gezien het feit dat de zittende president Alberto Fernández dit jaar niet op zoek is naar herverkiezing vanwege de ongebreidelde inflatie.

Maduro uit Venezuela arriveerde maandag voor de bijeenkomst in Brasilia, wat de gelegenheid bood voor de eerste officiële bilaterale ontmoeting tussen Lula en de Venezolaanse leider.

Onder Bolsonaro verbood Brazilië Maduro en veel leden van zijn regering de toegang tot het land en erkende het oppositieleider Juan Guaidó als de legitieme president van Venezuela.

Tijdens een gezamenlijke persconferentie tussen Lula en Maduro op maandag, zei hij dat het een "historisch moment" is voor beide landen.

"Na 8 jaar keert president Maduro terug om Brazilië te bezoeken en krijgen we het recht terug om ons buitenlands beleid te voeren met de ernst die we altijd hebben gehad, vooral met landen die grenzen delen met Brazilië", zei Lula.

Maduro wees erop dat beide leiders "een open en permanente dialoog tussen de regeringen van Brazilië en Venezuela" hebben hersteld. Hij zei ook dat "eenheid en diversiteit" zouden moeten heersen over "extremistische en intolerante ideologieën" die hebben geprobeerd Venezuela te isoleren van de rest van de wereld.

Beide leiders zeiden dat ze geïnteresseerd waren in het stimuleren van de handel tussen hun landen.

"Het maakt niet uit of beide regeringen het met elkaar eens zijn, Venezuela is een buurland en kan niet worden genegeerd of dat de diplomatieke banden worden verbroken, aangezien we praktische problemen hebben die moeten worden opgelost", zegt Carolina Silva Pedroso, professor internationale betrekkingen aan Sao Paulo Federale Universiteit.

Pedroso zei dat Brazilië een bemiddelaar zou kunnen zijn in de politieke crisis in Venezuela, en dat het het aantal immigranten dat de grens met Brazilië oversteekt - meer dan 400.000 sinds 2018 - wil verminderen.

Maar de groep moet zijn nalatenschap en worstelingen overwinnen. Unasur "kon geen belangrijke samenwerkingsprojecten op verschillende gebieden leiden nadat sommige regeringen electoraal waren verslagen", zei Pedroso. "En het bracht geen directe verbinding tot stand met de bevolking in zijn landen."

De politieke instabiliteit in veel Zuid-Amerikaanse landen zal het voor leiders moeilijk maken om initiatieven vooruit te helpen, aldus analisten.

Stuenkel zei dat Brazilië wil garanderen dat alle presidenten die elkaar ontmoeten een soort diplomatieke relatie hebben, "maar dit zal crashen als er een nieuwe president komt."

"Landen in de regio moeten nadenken over hoe ze zullen reageren als Argentinië breekt, of als er een bilaterale crisis ontstaat, zoals het grensconflict tussen Colombia en Peru", zei hij.

Het imago van Peru is beschadigd door kritiek op Boluarte nadat haar kantoor met geweld protesten tegen de regering had onderdrukt na de afzetting van haar voorganger, Pedro Castillo.

Colombia, nu geregeerd door een linkse, heeft kritiek geuit op de regering van Boluarte en beide landen hebben de diplomatieke betrekkingen verbroken. Ze hebben ook een eeuwenlang geschil langs hun gedeelde grens over territorium en verantwoordelijkheden om de drugshandel een halt toe te roepen.

Ecuador kampt met politieke instabiliteit die sterker werd in mei, toen president Guillermo Lasso het parlement ontbond na een afzettingsonderzoek. Later dit jaar staan er nieuwe algemene verkiezingen op het programma.

"Een Unasur zonder 12 landen zou de problemen in de regio niet oplossen", zegt Gisela Padovan, secretaris voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied bij het Braziliaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. "En we hebben iets permanents nodig dat niet afhankelijk is van bepaalde regeringen."