Ivan Fernald
Verkapte redactiesommetjes 
In 2019 is er een versoepeling geweest van de glo-toets hoofdrekenen. Dat heeft alleszins te maken met de bevindingen van de heer Ewald Levens, gewezen directeur Ewald Meyer Lyceum en lid van de Surinaamse Vereniging van Wiskunde en Rekenleraren (SVWR). Hij heeft een didactische analyse gegeven van de glo-toets hoofdrekenen 2018 en hij komt tot de slotsom dat de hoofdrekenopgaven eigenlijk verkapte redactiesommetjes zijn, want er komen te veel steungetallen voor die in het geheugen van de leerlingen moeten worden opgeslagen.  

In een publicatie van 30 april 2019 in de media stelt de heer Levens dat het landelijk gemiddelde toetscijfer voor rekenen schommelt tussen 4 en 5. Kandidaten scoren over het algemeen voor hoofdrekenen veel lager dan voor redactie rekenen. Het is onredelijk om te verwachten dat kinderen 30 hoofdrekensommen in 40 minuten kunnen maken. Daarvoor zijn deze type sommetjes te complex. Hoofdrekenen is een struikelblok, omdat er teveel steungetallen voorkomen. Leerlingen moeten teveel tussenstappen maken en deelberekeningen onthouden.

Ik heb de nota genomen van de glo-hoofdrekensommen 2018. Ik durf te beweren dat sommige leraren en andere goedopgeleide functionarissen niet in staat zijn om de sommen zonder pen en papier binnen de vastgestelde tijdsduur te maken, omdat de deelberekeningen niet onthouden worden.
Levens geeft een onderbouwing van zijn bezwaar met een aantal voorbeelden van hoofdrekensommetjes van de glo-toets 2018 waarvan ik slechts enkele presenteer. 


Leerlingen jarenlang benadeeld
Het is verheugend dat de didactische analyse van Ewald Levens aanleiding voor het Ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (MinOWC) is geweest om de glo-hoofdrekentoets 2019 aan te passen. Deze toets voor de zesdeklassers is op 17 juli afgenomen. Om tegemoet te komen aan de leerlingen heeft de onderwijsminister besloten om de tijdsduur van de glo-toets rekenen met 10 minuten te verlengen van veertig naar vijftig minuten. Kandidaten kregen dus gemiddeld 20 seconden extra tijd voor elke som. Insiders beweren dat het aantal steungetallen per opgave bij de glo-toets hoofdrekenen 2019 ook is verminderd. Daardoor is de moeilijkheidsgraad aanzienlijk teruggebracht en dat is alleszins redelijk en billijk. In feite zijn de leerlingen jarenlang opgezadeld geweest met oneigenlijke hoofdrekensommen. Dit heeft een negatieve invloed gehad op het eindcijfer rekenen. 

De vraag is hoeveel leerlingen, als gevolg van de lage cijfers voor hoofdrekenen, de glo-toets in de afgelopen jaren niet gehaald hebben. Er is werk aan de winkel voor MinOWC.  

Wat willen wij met hoofdrekenen
De versoepeling van de glo-toets 2019 moet gezien worden als een compensatie, maar de essentie is om vast te leggen wat wij beogen met hoofdrekenen en om na te gaan of de rekenopgaven in overeenstemming zijn met de gestelde doelen. Wat is de traditionele opvatting? “Hoofdrekenen is het maken van berekeningen uit het hoofd, dus met gebruikmaking van de eigen hersencapaciteit en zonder bij het rekenen gebruik te maken van hulpmiddelen zoals een rekenmachine of pen en papier”. (Wikipedia). 

Ik heb een aantal valide vragen. 
1. Waarom moet het onderdeel hoofdrekenen even zwaar tellen voor het bepalen van het eindcijfer als redactie rekenen?
2. Is de tijdslimiet in overeenstemming met de moeilijkheidsgraad? 
3. Kan hoofdrekenen ook inzicht bevorderend zijn?
Wereldwijd gaan er stemmen op om hoofdrekenen te herdefiniëren en schattend rekenen bij hoofdrekenen onder te brengen. Een ruime internationale oriëntatie met betrekking tot het rekenonderwijs lijkt mij zinvol. Hoofdrekensommetjes die in de glo-toets worden aangeboden mogen geen verkapte redactie sommetjes zijn. Naar mijn oordeel moet hoofdrekenen grondig onder de loep genomen worden, omdat leerlingen jarenlang nodeloos achtergehouden zijn.

Ivan Fernald
14 augustus 2019