De bittere pil doorslikken

Suriname staat op een kruispunt in zijn geschiedenis. Land en volk (in de diaspora) kunnen nu twee kanten op. De ene kant is die van voortdurende polarisatie en conflicten die op een gegeven moment ook gewelddadige componenten zouden kunnen hebben. De andere kant is die van verzoening die een definitief einde maakt aan een conflict dat ons allen al dertig jaar in een ijzeren greep vasthoudt.

In mijn column www.starnieuws.com van afgelopen donderdag heb ik een dilemma geschetst vanuit de visie van een individuele persoon die zijn broer heeft verloren op 8 december: gevoelens van wraak en gerechtigheid afwegen tegen het belang van een land en volk om een pijnlijke episode in haar geschiedenis op een waardige wijze te kunnen afsluiten.

In deze bijdrage wil ik een stap verder gaan en het idee dat ik donderdag heb gelanceerd, in details uitwerken.

De bittere pil
Mijn idee houdt in:
1. Trek het voorstel in om de huidige amnestiewet te wijzigen en trek de oude amnestiewet in haar geheel in.
2. Dien een voorstel in voor een wet op de waarheidscommissie.
3. De kern van de wet op de waarheidscommissie als alternatief op de amnestiewet is:
- De regering stelt een waarheidscommissie in.
- De taak van de waarheidscommissie is om slachtoffers en daders van politieke moorden of martelingen de gelegenheid te bieden om die daden achter zich te laten en door te gaan met een normaal leven. Dat is niet beperkt tot de Decembermoorden, maar neemt ook de binnenlandse oorlog mee.

De taak wordt geconcretiseerd in de volgende stappen:
- Een persoon (man/vrouw) die als dader betrokken is geweest bij een politieke moord of marteling wordt in de gelegenheid gesteld om zijn verhaal te doen. Die mag zijn motieven toelichten, zijn analyse geven en vooral ook de concrete feiten te verschaffen over de moord of marteling. Dat laatste is van cruciaal belang voor nabestaanden en de samenleving als geheel.
- Het verhaal van de persoon wordt gecontroleerd tegen de achtergrond van bestaande kennis en andere getuigenissen. Als er inconsistenties zijn, wordt de persoon in staat gesteld om deze toe te lichten of zijn getuigenis bij te stellen. Het is mogelijk dat de waarheid niet in één keer naar boven komt. Het is niet nodig dat de persoon spijt betuigt, want hij kan nog steeds achter de (politieke) motieven staan van zijn daad. Anderen zullen tegen die motieven zijn.
- Als de waarheidscommissie heeft vastgesteld dat waarheid is gesproken, dan betekent dat automatisch dat de dader amnestie krijgt.

Voor beide partijen is dit een bittere pil. De dader moet met de billen bloot. Dat is bitter voor hem. Het slachtoffer moet toekijken hoe de dader vrijuit gaat met amnestie. Dat is bitter voor hem.

Iedereen moet in dit voorstel zijn eigen afwegingen maken.

De afwegingen voor de NDP
De NDP heeft in het verleden zelf geroepen dat ze voor een waarheidscommissie is, maar heeft dat nooit op deze manier ingevuld. Dit is de manier waarop Nelson Mandela in Zuid-Afrika invulling heeft gegeven aan de waarheidscommissie.
Als de NDP nog steeds voorstander is van de waarheidscommissie, dan houdt dat in dat zij voorstander zou moeten zijn om de amnestiewet in te ruilen voor een wet op de waarheidscommissie. Die commissie krijgt de bevoegdheid om amnestie te verlenen.
Het probleem voor de NDP is dat haar voorzitter iets moet doen wat hij tot nu toe weigerde: een getuigenis afleggen over de Decembermoorden.

Een andere afweging voor de NDP is dat zij nu in staat is om haar politiek verhaal over de Decembermoorden uit de doeken te doen in een politieke context en niet in de context van een rechtbank. Het probleem is dat je politiek verhaal niet een propagandaverhaal meer is, omdat het direct onderdeel is van een brede politieke discussie over wat er gebeurd is in 1982.

Tenslotte heeft de NDP de kans om af te rekenen met het verwijt dat ze de rechtstaat wil ondermijnen met een politieke truc (een parlementsmeerderheid). Die politieke truc zal in de toekomst ongedaan gemaakt kunnen worden door een nieuwe coalitie. En dan blijkt het om een schijnoverwinning te gaan, terwijl ze de gelegenheid heeft om te laten zien dat ze de rechtstaat respecteert en in stand wil houden.

De politieke afwegingen voor de coalitie-partners
De coalitiepartners zitten in een coalitie met de NDP niet dankzij de Decembermoorden, maar ondanks de Decembermoorden. De waarheidscommissie stelt hen in staat om definitief af te rekenen met het stigma van de Decembermoorden. Coalities kunnen in de toekomst worden gevormd zonder rekening te houden met dit stigma, dat door de waarheidscommissie verwijderd wordt vanwege het hele proces dat hierachter zit.

De politieke afwegingen voor de oppositie
Alle politieke leiders in een verdeeld land hebben de verantwoordelijkheid om iets te doen aan die verdeeldheid. Een voortdurende gespletenheid die gepaard gaan met maatschappelijke spanningen is niet wenselijk, ook niet voor de oppositie. De oppositie heeft nu de kans om te tonen wat leiderschap is. Het voorstel voor de waarheidscommissie biedt de oppositie de mogelijkheid om te krijgen wat ze vraagt: de waarheid over de Decembermoorden. Het biedt ook de mogelijkheid om een einde te maken aan de verdeeldheid in de samenleving en politieke meningsverschillen te laten lopen langs ideologische gronden i.p.v. loyaliteiten aan personen (voor of tegen Bouterse).
Het biedt een alternatief voor de amnestiewet dat er nu niet is: je bent of voor of tegen de amnestiewet. Nu is er de mogelijkheid om het probleem achter de amnestie-wet op te lossen, namelijk het probleem van de Decembermoorden. Dat vereist leiderschap.

Het kruispunt Het is bitter, maar land en volk van Suriname staat op een historisch kruispunt. Het voorstel voor het inruilen van de amnestiewet voor een wet op de waarheidscommissie is kiezen voor het oplossen van de Decembermoorden met de methode van Nelson Mandela: namelijk een morele oplossing voor een bitter probleem. De keuze voor de amnestiewet versus keuze voor de wet op de waarheidscommissie is een historische keuze. Die keuze bepaalt hoe onze leiders te boek zullen staan in de geschiedenisboeken die na vandaag zullen worden geschreven.

Sandew Hira