Anil Ramdas R.I.P.

Ik ben geen vriend van Anil Ramdas, maar ik ben wel geschokt door zijn dood. Mijn publieke ontmoetingen met hem zijn confrontaties geweest en geen aardige onderonsjes. De schok die door me heen is gegaan, wordt veroorzaakt door twee gewaarwordingen. De eerste is: wat een verlies aan schrijverstalent! Je kunt het oneens zijn met iemand en toch zijn talenten onderkennen. De tweede is het bericht dat hij zelfmoord heeft gepleegd: wat een drama om zelf een einde aan je leven te maken.

Ramdas is ontegenzeggelijk een imposante intellectueel geweest. Al vroeg toonde hij een scherp analytisch vermogen te hebben. Samen met zijn virtuoze beheersing van de taal was hij in staat in zijn columns, artikelen en boeken complexe vraagstukken van cultuur, identiteit en multiculturele samenleving te pakken in treffende bewoordingen. In de grote discussies van deze tijd stond hij aan de goede kant: tegen het groeiende racistische klimaat in Nederland, voor erkenning van diversiteit en vrijheid van meningsuiting en tegen de arrogantie van de macht.
In dat licht zijn onze meningsverschillen over slavernij en dekolonisatie van de geest van ondergeschikte betekenis.

Ramdas heeft op een onaangename manier ervaren wat het betekent om een zwarte intellectueel te zijn in een blank land. Voor de opkomst van de PVV – toen het intellectuele klimaat in Nederland nog redelijk liberaal was – was er ruimte voor een kritische zwarte intellectueel die het referentiekader van de linkse blanke elite deelt. De Groene Amsterdammer, de VPRO, NRC of Vrij Nederland zijn de podia waarop Anil Ramdas groot is geworden. Maar hij heeft een hoge prijs hiervoor moeten betalen. Die linkse blanke elite kijkt met een zekere neerbuigendheid naar de zwarte gemeenschap en naar de ex-koloniën. Als ze je een podium geven, dan moet je af en toe naar je eigen mensen een sneer geven en net zo neerbuigend zijn.
Ramdas verkeerde in een spagaat en een duivels dilemma. Aan de ene kant kun je op die podia, erkenning en waardering krijgen om je talenten te ontplooien. Die heeft hij gekregen en daar ook op een prima wijze gebruik van gemaakt. Aan de andere is daar de prijs van de duivel: doe af en toe wat we graag zien van zwarte intellectuelen, namelijk net zo neerbuigend zijn naar je eigen gemeenschap als wij dat zijn, zodat we kunnen zeggen: “ze zeggen het zelf”.

De worsteling met dat dilemma is tot uitdrukking gekomen in zijn autobiografie die hij als roman presenteerde. Die autobiografie - de roman Badal - is geschreven vanuit die spagaat. Aan de ene kant toont hij het blanke publiek dat hij hun intellectueel referentiekader deelt: de kennis van de Europese literatuur en de dilemma’s van Europese schrijvers in het leven. Aan de andere kant had hij het gevoel dat hij geen waardering kreeg in zijn eigen gemeenschap. Maar dat laatste is nou juist waarin hij zich vergiste.

In de Hindostaanse gemeenschap was er een zekere trots dat een Hindostaan het zover had geschopt. En in de bredere Surinaamse gemeenschap was er waardering voor zijn talent en zijn kritische houding naar de racistische krachten in de Nederlandse samenleving. Dit zag Ramdas niet. Wat hij zag en zijn beeld kleurde was de druk vanuit die blanke intellectuele elite om af en toe je eigen gemeenschap neer te halen, niet als een vorm van zelfkritiek, maar als een vorm van goedgekeurde kritiek. Die druk – waar hij regelmatig aan toegaf – veroorzaakte in zijn geest dat schuldgevoel dat ertoe leidde dat hij niet zag, wat anderen in de gemeenschap wel zagen: een waardering voor zijn talent.

Afgelopen week heb ik in mijn column Nibar en wij het probleem aangekaart van depressie en zelfmoord. Volgens de familie heeft Ramdas zelfmoord gepleegd. Ik weet niet hoe. Ik vermoed wel waarom. Een depressie kan door van alles en nog wat veroorzaakt worden. Een depressie kan leiden tot een vlucht in alcoholisme. Een depressie is een ziekte, die genezen kan worden. Ik wou dat Ramdas – net als ik vijftien jaar geleden – zijn toevlucht had gezocht tot medicatie om zijn ziekte te bestrijden. Dan zouden we vandaag de dag nog kunnen genieten van zijn talenten en met hem van mening kunnen verschillen over van alles en nog wat.

Ik condoleer Kamla Sukul, net als haar zoon een grote kunstenares, en haar gezin met dit verlies.

Sandew Hira