Klimaatrechtszaken stapelen zich op

Het Latijns-Amerikaanse mensenrechtenhof heeft woensdag een laatste hoorzitting gehouden in Brazilië in een zaak die deel uitmaakt van een wereldwijde golf van klimaatrechtszaken, terwijl verschillende internationale rechtbanken voor het eerst adviezen voorbereiden over wat landen moeten doen om klimaatverandering te bestrijden.

De uitspraken zouden ook een golf van nieuwe rechtszaken kunnen veroorzaken, aangespannen door burgers, bedrijven en overheden.

De handhaving van dergelijke beslissingen is echter grotendeels ongetest. Een Zwitserse parlementaire commissie verwierp vorige week bijvoorbeeld een uitspraak van een Europese toprechtbank die zei dat Zwitserland de mensenrechten van zijn burgers had geschonden door niet genoeg te doen om de klimaatverandering te voorkomen.

Het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens (IACHR), dat jurisdictie heeft over twintig Latijns-Amerikaanse en Caribische landen, hoopt tegen het einde van het jaar advies uit te brengen, zei toprechter Nancy Hernandez Lopez tegen Reuters. De laatste hoorzitting is woensdag gehouden in de stad Manaus in het Amazone-regenwoud.

Vorige week al heeft het internationale tribunaal, opgericht onder de VN-wet van de zee, besloten dat de CO2-uitstoot neerkomt op vervuiling van de zee en dat landen verder moeten gaan dan de Overeenkomst van Parijs, wat een nieuw tabblad opent om de oceanen te beschermen.

Volgend jaar zal het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar verwachting zijn zegje doen en kunnen proberen de eerdere uitspraken van de rechtbank samen te brengen in één mondiale uitspraak die van toepassing is op alle VN-leden.

"De reden voor de golf van rechtszaken is de diepe frustratie van mensen dat hun gekozen vertegenwoordigers geen snelle en eerlijke klimaatactie ondernemen", zegt Lucy Maxwell, mededirecteur van de non-profitorganisatie Climate Litigation Network. "Het landschap van klimaatgeschillen is zeer breed en divers en groeit enorm."

Precedenten scheppen
Hoewel de adviezen van multilaterale rechtbanken alleen van toepassing zijn op de staten die onder hun jurisdictie vallen, worstelen ze allemaal met dezelfde centrale vraag: zijn regeringen verplicht mensen te beschermen tegen klimaatverandering? En zo ja – in welke mate?

Deze vraag brengt rechtbanken op onbekend terrein, omdat er weinig juridisch precedent bestaat op het gebied van klimaatverandering. Tijdens hun beraadslagingen hebben rechtbankrechters de klimaatwetenschap beoordeeld, hoorzittingen gehouden en een wirwar van wetten, verdragen en VN-procedures doorzocht.

Dat proces heeft de zaak voor het Inter-Amerikaans Hof tot nu toe tot de grootste gemaakt – met meer dan 600 deelnemers aan hoorzittingen in Brazilië en Barbados, evenals 262 schriftelijke opmerkingen bij de rechtbank van inheemse groepen, het maatschappelijk middenveld, wetenschappers en één bedrijf.

Dergelijke inclusiviteit draagt ​​ertoe bij dat de rechtbank haar reputatie krijgt als een van de meest vooruitstrevende ter wereld, aldus advocaten.

Ter vergelijking: het Internationale Gerechtshof heeft de inbreng in zijn zaak vooral beperkt tot landen en autoriteiten als de Wereldgezondheidsorganisatie.

De Latijns-Amerikaanse rechtbank zou ook argumenten kunnen ontlenen aan eerdere nationale klimaatzaken, ook al vallen deze buiten haar jurisdictie, zegt senior advocaat Sophie Marjanac bij de juridische liefdadigheidsinstelling ClientEarth. 'De rechters lezen elkaars mening', zei Marjanac, hoewel de invloed van de ene uitspraak op de andere 'meer psychologisch en sociaal dan juridisch' kan zijn.

Als zodanig zou de Latijns-Amerikaanse rechtbank invloed kunnen uitoefenen op de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof, die volgend jaar wordt verwacht.

Juridische toepassing
Wereldwijd hebben de meeste eerdere rechterlijke beslissingen over het klimaat zich gericht op landen die schade aanrichten door de uitstoot van broeikasgassen niet voldoende terug te dringen, waaronder de uitspraak van vorige maand tegen Zwitserland.

Maar het advies van het Inter-Amerikaanse Hof zou verder kunnen gaan door te oordelen over de vraag of staten zich ook moeten aanpassen aan de klimaatverandering of moeten betalen voor de schade die al is veroorzaakt door klimaatextremen, zei Maxwell.

De rechtbank zou zich kunnen richten op de bescherming van milieuverdedigers, aangezien Latijns-Amerika de overgrote meerderheid voor zijn rekening neemt, en een nieuw tabblad opent van dergelijke activisten die zijn vermoord, zei klimaatgeschillenexpert Joana Setzer van de London School of Economics.

Het zou ook fossiele brandstoffen kunnen aanpakken, de belangrijkste oorzaak van klimaatverandering, of nauwkeurig kunnen bepalen in welke mate landen vervuilende bedrijven moeten reguleren, zei klimaatrechtvaardigheidsadvocaat Nikki Reisch van de Cent.