Vietnamese miljardair ter dood veroordeeld voor fraude

Het was het meest spectaculaire proces dat ooit in Vietnam is gehouden, passend bij een van de grootste bankfraude die de wereld ooit heeft gezien.

Achter de statige gele portiek van het gerechtsgebouw uit het koloniale tijdperk in Ho Chi Minh-stad werd donderdag een 67-jarige Vietnamese projectontwikkelaar ter dood veroordeeld wegens het plunderen van een van de grootste banken van het land gedurende een periode van elf jaar.

Het is een zeldzame uitspraak: ze is een van de weinige vrouwen in Vietnam die ter dood is veroordeeld wegens witteboordencriminaliteit.

Het besluit weerspiegelt de duizelingwekkende omvang van de fraude. Truong My Lan werd veroordeeld voor het afsluiten van leningen ter waarde van 44 miljard dollar bij de Saigon Commercial Bank. Het vonnis vereist dat ze 27 miljard dollar terugbetaalt, een bedrag dat volgens de aanklagers wellicht nooit zal worden teruggevorderd. Sommigen geloven dat de doodstraf de manier is waarop de rechtbank haar probeert aan te moedigen een deel van de ontbrekende miljarden terug te geven.

De gewoonlijk geheimzinnige communistische autoriteiten waren ongewoon openhartig over deze zaak en gingen voor de media tot in de kleinste details in. Ze zeiden dat 2.700 mensen waren opgeroepen om te getuigen, terwijl er tien openbare aanklagers en ongeveer 200 advocaten bij betrokken waren.

Het bewijsmateriaal zat in 104 dozen met een totaalgewicht van zes ton. Vijfentachtig anderen werden berecht met Truong My Lan, die de beschuldigingen ontkende.

Alle beklaagden werden schuldig bevonden. Vier kregen levenslang wegens verduistering. De rest kreeg gevangenisstraffen variërend van twintig jaar tot drie jaar voorwaardelijk. De echtgenoot en nicht van Truong My Lan kregen gevangenisstraffen van respectievelijk negen en zeventien jaar.

"Er is volgens mij nog nooit zo’n showproces geweest in het communistische tijdperk", zegt David Brown, een gepensioneerde ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken met lange ervaring in Vietnam. "Er is zeker niets op deze schaal gebeurd."

Het proces was tot nu toe het meest dramatische hoofdstuk in de anti-corruptiecampagne 'Blazing Furnaces' onder leiding van de secretaris-generaal van de Communistische Partij, Nguyen Phu Trong.

Nguyen Phu Trong, een conservatieve ideoloog doordrenkt van de marxistische theorie, gelooft dat de woede van het volk over ongetemde corruptie een existentiële bedreiging vormt voor het machtsmonopolie van de Communistische Partij. Hij begon de campagne in 2016 serieus nadat hij de toenmalige pro-zakenpremier te slim af was geweest om de toppositie in de partij te behouden.

Truong My Lan komt uit een Chinees-Vietnamese familie in Ho Chi Minh-stad, het voormalige Saigon. Het is lange tijd de commerciële motor van de Vietnamese economie geweest, die teruggaat tot de tijd dat het de anticommunistische hoofdstad van Zuid-Vietnam was, met een grote, etnisch Chinese gemeenschap.

Ze begon als marktkraamverkoper en verkocht samen met haar moeder cosmetica, maar begon land en onroerend goed te kopen nadat de Communistische Partij in 1986 een periode van economische hervormingen had ingeluid, bekend als Doi Moi. In de jaren negentig bezat ze een grote portefeuille van hotels en restaurants.

Hoewel Vietnam buiten het land vooral bekend is vanwege zijn snelgroeiende productiesector, als alternatieve toeleveringsketen voor China, verdienden de meeste rijke Vietnamezen hun geld met het ontwikkelen en speculeren in onroerend goed.

Alle grond is officieel staatseigendom. Het verkrijgen van toegang daartoe is vaak afhankelijk van persoonlijke relaties met overheidsfunctionarissen. De corruptie escaleerde naarmate de economie groeide en werd endemisch.

In 2011 was Truong My Lan een bekend zakenfiguur in Ho Chi Minh-stad, en ze mocht de fusie regelen van drie kleinere, krappe banken tot een grotere entiteit: Saigon Commercial Bank.

De Vietnamese wet verbiedt ieder individu om meer dan 5% van de aandelen in welke bank dan ook te bezitten. Maar aanklagers zeggen dat Truong My Lan, via honderden lege bedrijven en mensen die als haar gevolmachtigden optraden, feitelijk meer dan 90% van Saigon Commercial bezat.

Ze beschuldigden haar ervan die macht te gebruiken om haar eigen mensen als managers te benoemen, en hen vervolgens op te dragen honderden leningen goed te keuren aan het netwerk van lege vennootschappen die zij controleerde.

De bedragen die worden opgenomen zijn enorm. Haar leningen vormden 93% van alle leningen van de bank.

Volgens aanklagers heeft ze haar chauffeur gedurende een periode van drie jaar vanaf februari 2019 opdracht gegeven om 108 biljoen Vietnamese dong, meer dan 4 miljard dollar aan contant geld, op te nemen van de bank, en deze in haar kelder op te slaan.

Zoveel contant geld zou, zelfs als het allemaal in de grootste bankbiljetten van Vietnam zou zitten, twee ton wegen.

Ze werd er ook van beschuldigd genereus om te kopen om ervoor te zorgen dat haar leningen nooit onder de loep zouden worden genomen. Een voormalig hoofdinspecteur  bij de centrale bank kreeg een levenslange gevangenisstraf voor het aannemen van steekpenningen van vijf miljoen dollar.

De massa officieel gesanctioneerde publiciteit over de zaak leidde tot publieke woede over de corruptie tegen Truong My Lan, wier vermoeide, onopgemaakte verschijning in de rechtszaal in schril contrast stond met de glamoureuze publiciteitsfoto's die mensen in het verleden van haar hadden gezien.

Maar er worden ook vragen gesteld waarom ze zo lang door kon gaan met de vermeende fraude.

"Ik ben verbaasd", zegt Le Hong Hiep, die het Vietnam Studies Program leidt aan het ISEAS - Yusof Ishak Institute in Singapore. "Omdat het geen geheim was. Het was in de markt algemeen bekend dat Truong My Lan en haar Van Thinh Phat-groep SCB gebruikten als hun eigen spaarvarken om de massale aankoop van onroerend goed op de meest toplocaties te financieren."

"Het was duidelijk dat ze het geld ergens vandaan moest halen. Maar het is dan ook zo gebruikelijk. SCB is niet de enige bank die op deze manier wordt gebruikt. Dus wellicht is de overheid het uit het oog verloren omdat er zoveel soortgelijke gevallen zijn in de markt."

David Brown gelooft dat ze werd beschermd door machtige figuren die decennialang het zakenleven en de politiek in Ho Chi Minh-stad hebben gedomineerd. En hij ziet een grotere factor in de manier waarop dit proces wordt uitgevoerd: een poging om het gezag van de Communistische Partij over de vrije zakencultuur van het zuiden te herbevestigen.

"Wat Nguyen Phu Trong en zijn bondgenoten in de partij proberen te doen, is de controle over Saigon terugwinnen, of in ieder geval voorkomen dat het land wegglijdt."

"Tot 2016 liet de partij in Hanoi deze Chinees-Vietnamese maffia vrijwel de boel runnen. Ze maakten de juiste opmerkingen die lokale communistische leiders zouden moeten maken, maar tegelijkertijd melkten ze de stad uit voor een substantiële bezuiniging van het geld dat daar werd verdiend."

De 79-jarige partijchef Nguyen Phu Trong verkeert in een slechte gezondheid en zal vrijwel zeker met pensioen moeten gaan op het volgende Communistische Partijcongres in 2026, wanneer nieuwe leiders zullen worden gekozen.

Hij is een van de langst dienende en meest consequente secretarissen-generaal geweest, die het gezag van de conservatieve vleugel van de partij heeft hersteld tot een niveau dat sinds de hervormingen van de jaren tachtig niet meer is gezien. Hij wil duidelijk niet het risico lopen dat er voldoende openheid wordt toegestaan om de greep van de partij op de politieke macht te ondermijnen.

Maar hij zit gevangen in een tegenstrijdigheid. Onder zijn leiding heeft de partij zich een ambitieus doel gesteld om in 2045 de status van rijk land te bereiken, met een op technologie en kennis gebaseerde economie. Dit is de drijvende kracht achter het steeds nauwere partnerschap met de Verenigde Staten.

Toch betekent snellere groei in Vietnam vrijwel onvermijdelijk meer corruptie. Als je de corruptie te veel bestrijdt, loop je het risico dat veel economische activiteit wordt uitgeroeid. Er zijn al klachten dat de bureaucratie is afgenomen, omdat ambtenaren terugdeinzen voor besluiten die hen in een corruptiezaak zouden kunnen betrekken.

"Dat is de paradox", zegt Le Hong Hiep. "Hun groeimodel is al zo lang afhankelijk van corrupte praktijken. Corruptie is het vet geweest dat de machines draaiende heeft gehouden. Als ze het vet stoppen, werken de dingen misschien niet meer."